________________
૫૮
સંવાદ પંચક
અનુકૂળ સામગ્રી ઉપજાવી કાઢવા માટે અનેક યુક્તિ-પ્રયુક્તિથી બુદ્ધિ પાસે પણ તેની વાસ્તવિક્તા કબૂલ કરાવે છે. અને વિકારવડે પ્રમત્ત થયેલી બુદ્ધિ પણ તેવી દલીલથી એક તરફી વલણ પકડી ઘણીવાર ઉદયને અનુરૂપ જના, પ્રમાણભાસ સહિત પ્રકટાવી આપે છે. બુદ્ધિ તરફથી પ્રમાણને ટેકે મળતા મન-વચન-કાયાને વેગ સ્વછંદપણે વહેવા લાગે છે. કેશા ! આજે તમારી સ્થિતિ પણ: કાંઈક આવા જ પ્રકારની છે. તમારી સવિકાર દશાએ, તમારી ઉદયમાન પ્રકૃતિને અનુરૂપ સામગ્રી ઉપજાવી કાઢવા માટે, અને તેવી સામગ્રીના વેગથી તે પ્રકૃતિનું બળ નિવૃત થવા યોગ્ય છે એવા આભાસ કરાવી, તમને ગભ્રષ્ટ સ્થિતિમાં મૂકેલ છે. કોશા ! પૈયે. પૂર્વક શાન્તિથી ઉદયને અરક્તપણે વેદી લઇ તેને નિવૃત કરો અને તમારી અત્યારની બુદ્ધિ-વૃત્તિ સવિકારી ગણી તેના તરફથી પ્રેરાતા. ઉપાય પણ અયથાર્થ છે એમ કહો.
કેશાઃ આજે આપને ઉપદેશ મારા અંતઃકરણથી છેટે છે. રહે છે. અને પૂર્વના ભોગવિલાસમાં જ સુખબુદ્ધિ ઊપજે છે. મારા. ઉપરની આપની નિહેતુક કૃપાને બાદ કરું તો મને એમ જ જણાય છે કે મને આપ ભમાવે છે, અને સૃષ્ટિ ઉપરના સ્વાભાવિક સુખને. મને જાણી જોઇને વિયાગ કરી છે, તેમ છતાં પણ આપને કથેલો. ઉપાય સત્ય જ હોય અને સુખની ઈચ્છાને પરિતૃપ્ત કરવાને મારી અહિએ પ્રેરેલ ઉપાય અસત્ય હોય તે પણ આપણા પૂર્વ સંબંધને સ્મૃતિમાં લાવી મારી ઇચ્છાને એક વખત અમલમાં લાવે.
સ્યુલિભદ્રઃ કેશ ! એક વખત પોષાયેલી ઇચ્છા બીજી વખતે. બમણ બળથી ઉદયમાં આવ્યા વિના રહેતી નથી. એક વખતે. અનુરૂપ સામગ્રીથી સિંચાયેલે સંસ્કાર પુનઃ પ્રબલપણે પ્રકટ થઇ વ્યાકુલતા ઉપજાવ્યા સિવાય રહેતો નથી. એ મારા કથનમાં પ્રતીતિ રાખી ઉદયના બળને શાન્તિથી વેદી લે. જ્ઞાનના તારતમ્ય કરતાં, ઉદયનું બળ અધિક પ્રમાણમાં થવાથી જે વિકારે સ્વાભાવિક રીતે થવા.
