________________
ચાલે; પણ કોના આધારે ચાલે ? કોઈ દ્રવ્ય તો - પાછળ - જોઈએ. તો બુદ્ધ સાચા છે, કપિલ પણ સાચા છે; આ પ્રમાણે, સાપેક્ષવાદ દાર્શનિક યુદ્ધોને સમાપ્ત કરે છે. બુદ્ધ, કપિલ સાચા; પણ અમુક અપેક્ષાએ.
સામાજિક જીવનમાં હું જ સાચો છું, પેલો ખોટો છે - આના કારણે લડાઈઓ થાય છે. બે ભાઈ સાથે રહી શકતા નથી.
કૌટુંબિક જીવન લડાઈઓથી ઘેરાયેલું છે આજે. સાપેક્ષવાદ તમને તેમાંથી મુક્ત કરી શકે. હિ મે ઓલ્સો બી રાઈટ. શી મે ઓલ્સો બી રાઈટ. આ પણ સાચો હોઈ શકે. તમે બીજાનાં દૃષ્ટિબિંદુનો પણ સ્વીકાર કરી શકો. તમે જોઈ શકો કે, આ રીતે પણ કેમ વિચારી ન શકાય ? અને તમે જોઈ શકો કે આ પ્રમાણેનું ચિંતન પણ કંઈ ખોટું નથી. આ રીતે જોતાં, તમે બધા ઝઘડાઓ, બધાં વૈમનસ્યોનો અંત લાવી શકો.
સાપેક્ષવાદ બહુ મઝાની વાત છે. સાપેક્ષવાદ દાર્શનિક યુગમાં તો પ્રસ્તુત હતો જ, આજે તો વધારે. આજે કૌટુંબિક યુગ ગણીએ તો, એના માટે પણ સાપેક્ષવાદ ખૂબ સરસ વસ્તુ છે.
સમાધિ શતક
|૧૨૮
