________________
રામાયણ, ગીતા, માનવધર્મ, કથાવાર્તા, જૈનધર્મનું તત્ત્વજ્ઞાન અને સર્વધર્મનાં તત્ત્વો ઉપર થતાં. સભામાં દરેક ધર્મના લોકો આવતા. દિવસે દિવસે શ્રોતાઓની સંખ્યા એટલી બધી વધવા લાગી કે સ્થાન નાનું પડયું એટલે વંડાની બહાર લાઉડસ્પીકર ગોઠવીને બગીચામાં વ્યવસ્થા કરવી પડી. દિવસના જૈન યુવક યુવતીઓ આવતાં. પ્રૌઢો પણ આવતાં, ધાર્મિક સામાજિક બાબતોમાં પોતાની ગૂંચો વિષે ચર્ચાઓ કરતાં. આમ જૈનોનું આકર્ષણ ખૂબ વધતું ચાલ્યું.
૨. રાત્રી પ્રવચન શા માટે? રાજકોટના ચાતુર્માસ દરમિયાન રાત્રિ પ્રવચનોમાં માનવ મેદની ઊભરાતી. ચોમાસું હોઈ વરસાદ પડે ત્યારે મુશ્કેલી પડતી. અંદર તો થોડી જ સંખ્યા બેસી શકતી. બીજાને નિરાશ થવું પડતું. કોઈ કોઈ વાર પ્રવચન પણ બંધ રાખવું પડતું. બાજુમાં જે વંડો હતો તે ખૂબ વિશાળ હતો. જો તે મળે તો ત્યાં હજારો માણસો વરસતા વરસાદ વખતે પણ બેસી શકે તેવી વ્યવસ્થા હતી, લાઉડસ્પીકર તો હતો જ પણ રાત્રિ પ્રવચન માટે એ વંડો આપવાની વ્યવસ્થાપકોએ ના પાડી હતી. દિવસ માટે વાંધો નહોતો.
રાત્રિ પ્રવચન માટે વંડો નહિ આપવાનું એક કારણ એ હતું કે સામાન્ય રીતે જેનો રાત્રે ધર્મસ્થાનકમાં દીવો બત્તી રાખતા નથી. એથી સહેજે પ્રવૃત્તિની મર્યાદા આવી જાય છે. વળી ચોમાસામાં દીવા નિમિત્તે જીવજંતુની હિંસા થાય છે. બીજું કારણ આ હતું કે સ્ત્રીઓ રાત્રિ સભામાં ન આવે એવી પ્રણાલી હતી. જ્યારે મુનિશ્રીની સભામાં તો પુરુષો કરતાં સ્ત્રીઓ જ વધારે આવતી હતી.
મહારાજશ્રીએ આ બાબતમાં આગેવાનો સાથે ચર્ચા કરી, રાત્રિ સભાની શા માટે જરૂર છે તે ધાર્મિક રીતે સમજાવ્યું. તેઓશ્રીએ કહ્યું કે એક કાળ એવો હતો કે લોકોને બહુ પ્રવૃત્તિ કરવી પડતી નહીં.થોડા ધંધામાંથી ગુજરાન ચાલી શકતું. લોકોની જરૂરિયાતો પણ બહુ ઓછી હતી. વળી વસ્તી ઓછી જંગલો વધારે અને સંતો પણ જંગલમાં વિચરતા. લોકો ત્યાં જ ધર્મ શ્રવણ કરતા અને સંયમી જીવન જીવતા. આજે સ્થિતિ બદલાઈ ગઈ છે. એટલે ધર્મના મુખ્ય સિદ્ધાંતોને સાચવી રાખી બાહ્ય ક્રિયાકાંડોમાં ફેરફાર કરવો જોઈએ. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ પ્રમાણે સમાજની મનોભૂમિકા પારખીને તેમને પચે અને અનુકૂળ પડે તેવો ફેરફાર કરવો જોઈએ.
આજે લોકોનો વ્યવસાય એટલો બધો વધી ગયો છે કે રાત પણ ઓછી પડે છે. આ
૧૪૬
સાધુતાની પગદંડી
