________________
७. ५६] . चार्वाकाभिमतादृष्टाभावनिरासः । .
किनः प्राक्प्रसाधितत्वात् । नाऽप्यप्रत्यक्षत्वात् , यतस्तवाऽप्रत्यक्षं तत् , सर्वप्रमातणां . . . वा । प्रथमपक्षे त्वपितामहादेरप्यभावो भवेत् , चिरातीतत्वेन तस्य तवाऽप्रत्यक्षवात्
तंदभावे भवतोऽप्यभावो भवेदित्यहो ! नवीना वादवैदग्धी । द्वितीयकल्पोऽप्यल्पीयान् सर्वप्रमातृप्रत्यक्षमदृष्टनिष्टङ्कनिष्णातं न भवतीति वादिना प्रत्येतुमशक्तेः; प्रतिवादिना तु तदाऽऽकलनकुशलः केवली कक्षीकृत एव । विचाराक्षमत्वमप्यक्षमम् , कर्कशतक. स्तय॑माणस्य तस्य घटनात् । ..8१६ पौद्गलिकादृष्टवान्'-सूत्रमा अड ४२८ ॥ विशेष नास्ति. દિના મતનું ખંડન કરવા માટે છે. તે આ પ્રમાણે-નાસ્તિક (ચાર્વાક)ને અદષ્ટકર્મ માન્ય નથી. (અર્થાત્ તે કમને અભાવ માને છે). માટે તેને પૂછવું જોઈએ કે અદષ્ટને અભાવ માનવામાં તેની પાસે શું કારણ છે ? અદષ્ટને અભાવ શું (૧) અદૃષ્ટના આશ્રયરૂપ પરલોકમાં જનાર આત્માના અભાવને કારણે છે ? (२) तेनु प्रत्यक्ष नथी भाटे ? (3) विद्यारक्षम डापाथी ? (४) साधना અભાવથી છે? (૧) પરલોકમાં ગમન કરનાર આત્માની સિદ્ધિ ઉપરના સૂત્રમાં જ કરેલ હેવાથી પહેલે પક્ષ એગ્ય નથી. (૨) અદષ્ટ પ્રત્યક્ષ નથી, માટે તેને અભાવ છે એમ કહેવું યોગ્ય નથી, કારણ કે શું માત્ર તમને પ્રત્યક્ષ ન હોવાથી અદષ્ટને અભાવ છે? કે સર્વે પ્રમાતાઓને તેનું પ્રત્યક્ષ ન હોવાથી ? પહેલા પક્ષમાં તે તમારા દાદા, વડદાદા, વિગેરેને અભાવ થશે, કારણ કે લાંબા કાળ પહેલાં થઈ ગયેલ હોવાથી તેઓને તમે પ્રત્યક્ષ જોઈ શક્તા નથી, અને તેઓને અભાવ થવાથી તે તમારો પણ અભાવ થઈ જશે, અહાહા ! તમારી વાદપતા તે કઈ નવીન જે છે. બીજો પક્ષ પણ તુચ્છ છે, કારણ કે સર્વે પ્રમાતાઓનું પ્રત્યક્ષ અને નિશ્ચય કરવામાં નિષ્ણાત નથી એવું જ્ઞાન કરવાને વાદી (નાસ્તિક) સમર્થ નથી, જ્યારે પ્રતિવાદી જૈને તે અદૃષ્ટને જાણવામાં કુશલ (સમર્થ) કેવલીને– सर्वज्ञने स्वी॥२ १ छ. (3) 'विचाराक्षमत्व' हेतु ५५] महटना मभावने सिद्ध કરવાને સમથ નથી, કારણ કે સૂક્ષ્મ વિચારેથી વિચારતાં અદૃ ષ્ટ સિદ્ધ થઈ श छे. " __(पं०) न भवतीतिवादिनेति वादिना भवता । प्रतिवादिनेति जैनेन । __(टि०) पौगलिकेत्यादि । तदिति अदृष्टम् । तस्येति पितामहस्य । तद्भावे इति पितामहाभावे । तदाकलनेति भदृष्टज्ञानदक्षः। तस्येति अदृष्टस्य । .
ननु कथं घटते ? तथाहि-तदनिमित्तं सनिमित्तं वा भवेत् । न तावदनिमित्तम् , सदा सत्त्वासत्त्वंयोः प्रसङ्गात् "नित्यं सत्त्वमसत्त्वं वाऽहेतोरन्यानपेक्षणात्"। यदि पुनः सनिमित्तम् , तदाऽपि. तन्निमित्तमदृष्टान्तरमेव, रागद्वे पादिकषायकालुप्यम् , हिंसादिक्रिया वा प्रथमे पक्षेऽनवस्थाव्यवस्था । द्वितीये तु न कदापि कस्यापि कर्माभावो भवेत् , तद्धेतो रागद्वेपादिकपायकालुप्यरय सर्वसंसारिणां भावात् । तृतीयपक्षोऽप्यसूपपादः, पाप-पुण्यहेतुत्वसंमतयोहिँसाऽर्ह पूजादिक्रिययोर्व्यभिचारदर्शनात्-कृपणपशुपरम्पराप्राण
१०
