________________
છે. હઠયોગમાં શરીર, ઇન્દ્રિય, મન બધાની કવાયત આવે છે. સાત ચક્ર આખા શરીરમાં ફેલાયેલાં છે. શરીરમાં અમુક અમુક અનુસંધાનો મળતાં હોય તેવાં મર્મસ્થાનોનાં બિંદુઓને ચક્રની ઉપમા આપી છે. જેમ ઉદરમાં નાભિચક્ર અને મસ્તકમાં સહસ્ત્રારચક્ર વગેરે અમુક વિશેષ કનેક્શન હોય ત્યાં ચક્રની ઉપમા આપી છે. આવાં સાત ચક્ર છે. જયારે હઠયોગ કરે ત્યારે નાડીમાં ભરાયેલા દોષોની શુદ્ધિ થાય છે, જેનાથી મનની શુદ્ધિની પણ અનુભૂતિ થાય છે; જયારે રાજયોગમાંનાડીની આડકતરી રીતે પણ શુદ્ધિ થાય છે, પરંતુ તેની સાથે આત્માની શુદ્ધિ પણ થાય છે. હઠયોગમાં આનંદમય, ઉલ્લાસની ખાલી અનુભૂતિ થાય છે; તેમાં અમુક ચક્રનો ભેદ કરો તો ૨૪ કલાક જીભ પર મીઠાશનો અનુભવ થાય, કાનમાં મધુર ધ્વનિનો નાદ થાય, તેમ જ પાંચેય ઇન્દ્રિયોના વિષયોની વિશેષ અનુભૂતિ થાય છે; જે યોગમાર્ગમાં ચઢે તેને આ બધાની અનુભૂતિ થાય, પણ તે પહેલાં તો આ બધું વાતોનાં વડાં જેવું લાગશે. અત્યારે રાજયોગ શબ્દ વાપરનારા. પણ ઘણા છે. ધ્યાન શબ્દ પણ ઘણા વાપરે છે. પરંતુ આનું perfect knowledge (સંપૂર્ણ જ્ઞાન) જોઈએ. બ્રહ્માકુમારી શિબિરમાં જઈ આવેલા રાજયોગની વાતો કરે છે, પણ તે હદ્યોગ છે. ,
૯૧. સભા:- એટલે mis-guide કરે (અવળે રસ્તે દોરે છે?
સાહેબજી - ઇરાદો તેમનો તેવો ન હોય પણ ભૂલના કારણે, અજ્ઞાનતાના કારણે
mis-guide થાય (અવળે રસ્તે દોરાય) છે. આ સાત ચક્રની વાત હઠયોગમાં વિસ્તૃત છે, રાજયોગમાં તે સહજતાથી સિદ્ધ થાય છે. હઠયોગ તે પ્રયત્નસાધ્ય છે, જ્યારે રાજયોગ તે સ્વાભાવિક યોગ છે. આપણે ત્યાં સાત ચક્રની વાત છે અને તેના ભેદની પણ વાત છે. છતાં તેના માટે અંતમાં લખ્યું કે, હઠયોગમાં મનુષ્યભવને વેડફી નાખશો નહિ, પરંતુ રાજયોગમાં મનુષ્યભવનો સદુપયોગ કરજો.
૯૨. સભા:-માતૃકાનું ધ્યાન શું?
સાહેબજીઃ-માતૃકાનું ધ્યાન કરતાં આવડે તો ૧૪ પૂર્વનું જ્ઞાન થાય છે. તે જીવ શ્રતનો પાર પામી જાય છે. જે શાસ્ત્રો લખાયાં તેની આધારશિલા શું? તો અક્ષરો, સ્વરશાસ્ત્ર, વ્યંજનશાસ્ત્રના આધારે શાસ્ત્રો લખાયાં છે. આમ તો અવાજો ઘણા છે, પણ તે તાલબદ્ધ, નિયત, નિયંત્રિત નથી, પરંતુ ક,ખ,ગ,ઘ નિયંત્રિત છે.
પ્રશ્નોત્તરી (પ્રવચનો)
૨૪
