________________
૩૬૪
ઢાંકેલાં વિવેચનની
[ દશમ ખંડ
શ્રી પાર્શ્વનાથની મૂર્તિ છુપાયેલી પડી છે માટે અમુક સ્તંભને સામાન્યપણે “માનસ્તંભ'ના નામથી ઓળખવિધિ પ્રમાણે પ્રયોગ કરવો એટલે શિવલિંગજી ફાટશે વામાં આવે છે. આવા સ્તંભ ઉભા કરવાની પ્રથા અને તેમાંથી તે મૂર્તિ પ્રગટ થશે. તે પ્રમાણે તેમણે કયારથી અમલમાં આવી છે તે વિશે કોઈ ખાત્રીપૂર્વક કર્યું હતું. આમ થવાથી જે પાર્શ્વનાથજીની મૂર્તિ સમય જણાવી શકાય તેમ નથી. પરંતુ ઉપરમાં પ્રગટ થઈ તેના ચમત્કાર વિશે દેશપરદેશ ખબરો સાબિત કરી ગયા પ્રમાણે મૂળ મંદિરનો નાશ જે ફેલાઈ જવા પામી, આજ પ્રમાણે પાર્શ્વનાથના નામની ઈ. સ. ૩૦૦ આસપાસ થઈ ગયો હતો તે સમય સાથે અનેક પ્રકારના ચમત્કારનીષે દંતકથાઓ પતમાં ઉત્તર કે દક્ષિણ હિંદમાં ક્યાંય તેવો માનજોડાયેલી છે કે જેથી તેમની સ્થાપના જુદા જુદા સ્તંભ ઉભે કરાયેલ હોવાનું જણાયું નથી. જો કે સ્થળે કરીને, તે તે સ્થળને આશ્રયીને નામ પાડવામાં સમ્રાટ પ્રિયદર્શિને, એક પત્થરમાંથી બનાવેલ (Moઆવ્યાં છે. જેમ એક આખ્યાયિકા અત્ર વર્ણવીને તેના nolithic ) સ્તંભલે અનેક સ્થળે ઉભા કરાવ્યા ચમત્કારનો ટૂંક ખ્યાલ આપે છે, તેમ હજુ આગળ છે, પરંતુ તેવા સ્તંભોની ટોચે અમુક હેતુપૂર્વક સિંહાકૃતિ જતાં એક બીજી આખ્યાયિકા ઉતારવી પડશે. તેથી તેણે મૂકાવી છે. કેઈ સ્થળે દીપક પ્રગટાવવા જેવી ખાત્રી થશે કે આવા ચમત્કારો પાર્શ્વનાથની મૂર્તિ વ્યવસ્થા કરાવ્યાનું દેખાતું નથી તેમ વળી તેણે સાથે તો પરાપૂર્વથી જોડાયેલા માલમ પડે છે. ઉભા કરાવેલા આવા સ્તંભલેખ માત્ર ઉત્તર હિંદમાં જ
ચોકમાંના ઉભા કરાયેલા સ્તંભ વિશે–આવા દેખાય છે. ઉપરાંત એક બીજી હકીકત યાદ આવે છે;
વાલિયરની વચ્ચે આવાવ થતો હતો એમ છે. વિક્ર- હઠાવવોજ લાભદાયક માનીને તેને તેમને તેમજ જાળવી રાખી માદિત્ય નામ જ કાણું જાણે એવું થઈ પડયું છે કે તેમને હોય એમ દેખાય છે. સિદ્ધસેનજીએ પ્રગટ કરેલી મૂર્તિ તેજ
અન્ય પ્રદેશ કરતાં ઉર્જનની સાથે જ સંબંધ હોવાનું હોવા સંભવ છે. જે શુંગવંશી અમલે ઉપરનું આચ્છાદન થયું મનાઈ જવાય છે. છતાં માને કે તે ગ્વાલિયરપતિ હતા હોય તો, પુનર પ્રાકટય ઇ. સ. પૂ. ૫૭માં ઠરાવી શકાશે, અથવા તો તેમને સમય ઇ. સ.ની આઠમી સદીને બદલે પરંતુ ગુપ્તવંશી અમલે થવા પામ્યું હોય તો પુનર્ પ્રાકટય ઈ. સ. પૂ. ની પહેલી સદીને હવે તે પણ આ મૂર્તિના ઈ. સ. ૮ની શરૂઆતમાં ગણાશે. અમારી ગણત્રી પ્રમાણે ચમત્કારવર્ણનમાં કાંઈ બાધા આવતી નથી. અહીં તે ચમ- ગુણવંશી સમયમાં તેનું આચ્છાદન થયેલું સમજાય છે.] કાર પરત્વેજ વર્ણન લાગુ પાડવાનું છે એટલે કે પાશ્વ (63) જુએ ઉપરની ટી. નં. ૬૪ના અંતિમ ભાગનું નાથની મૂર્તિ સાથે આ પ્રકારના ચમત્કાર સંલગ્ન થયેલા લખાણ. વળી વિશેષ માટે જુએ પુ. ૧ પૃ. ૭૬ની ટીકાનું છે. વળી સરખા ગત પરિછેદે પૂ. ૩૦૩ ટીકા નં. ૮૬નું વર્ણન તેમજ પુ. ૧ પૃ. ૧૯૭ અને ૨૨૪ પાને બીજી લખાણ) સિંભવ છે કે, જે મૂર્તિ સિંધુપતિ રાજા ઉદાયીનની દેવી પ્રતિમાની હકીક્તનું વર્ણન છે. તથા ઉપરમાં દાસી પોતાની સાથે અવંતિમાં લાવી હતી અને જે માટે પૂ. ૩૨૫ ‘તે મૂર્તિનું મહા’વાળા પારાની શરૂઆતનું ઉદાયીને અવંતિ ઉપર ચડાઈ કરી હતી, અને જે મૂર્તિ વર્ણન વાંચો. દેવી વાણીને લીધે અવંતિમાને અવંતિમાં જ રહેવા દેવી પડી (જ) પાશ્વનાથને સમય ભલે ઈ. સ. પૂ.ની ૮મી જ હતી તેજ આ મતિ હોય (જુઓ પુ. ૧ પૃ. ૧૨૭ અને સદાને છે. છતાં તેમનું અવતરવું, તીર્થકર થવું ઈ. ઈ. ચમ૨૨૪). તે મૂર્તિ એમને એમ ત્યાં રહી હતી. અવંતિ ઉપર ત્યારે તે ગતકાળના કેવલજ્ઞાની અને તીર્થકરોથી જાણતા હોય જૈન રાજાઓ થયા ત્યાંસુધી તે તેને વાંધો નહીં જ આવે. જ. તેમણે ભવિષ્યમાં થનાર પાર્શ્વનાથની હકીકત પિતાના પરંતુ શુંગવંશના રાજ્યકાળે કે ગુપ્તવંશીના રાજ અમલે જ્ઞાનબળે જાણીને પ્રસંગે પાન જગતને જાહેર કરેલી છે જે તે મૂર્તિની અવદશા કરીને શિવલિંગજીમાં ગુપ્ત રીતે સંતાડી ઉપરથી લોકેએ તેમની મૂર્તિઓ ભરાવી ભરાવીને પૂજવા રાખવામાં આવી હોય કેમકે તે પ્રતિમા ચમત્કારિક હોવાને લીધે માંડી છે. પાર્શ્વનાથ સદેહે આવ્યા પૂર્વે પણ તેમને મહિમા તેનો નાશ કરવો તે ફાવ્યા ન હોય, કે ન હિતકારક લાગે જે ખૂબ ખૂબ ગવાય છે તથા તેમની મૂર્તિઓ બનાવાઈ દાય; એટલે તેનું બાહ્ય સ્વરૂપ બદલીને માત્ર તેને લાભ છે તેનું કારણ ઉપર પ્રમાણે સમજવું..
