________________
પરિચ્છેદ ]. કેટલાંક સુત્રો
૨૦૯ બનવા યે જાતે થે અગ્નિ ભય સે બચને કે લીએ હતી હૈ, યહાં લોગ નિર્વાહકી સબ સામગ્રી બહુત સાવધાની કે સાથે વિવિધ ઉપાય બતાયે થે બહુતાયતસે પાકર, પ્રાયઃ મામુલી ડીલતૌલસે ઐસી ઉપાય ભી કિયે જાતે થે જીનસે અગ્નિ અધિક હોતે હૈ, કૃષલેક બહુત સમૃદ્ધ છે; લગને કી, સંભાવના ભી ન રહે (પૃ. ૨૯૮ ) (પૃ. ૩૨૩) કપાસ કે સિવાય રેશમ, ઉન, સન, ( પૃ. ૨ ૯૯ ) જાને બુઝકર આગ લગાને વાલે તથા અન્યભી અનેક રેશે કે કપડે બનતે થે; કે લીએ મૃત્યુ દંડકે સીવાય અન્ય કોઈ સજા ન થી. સૂત કાંતને કે વાસ્તુ પ્રતિત હતા હૈ કિ, ચરખે કે અગ્નિ કી રક્ષા કે લીયે અભિચારિક ક્રિયામેં સમાન એક અત્યંત સુગમ ઉપકરણ થા. ભી કી જાતી થી; જૈ સે કે રાસાયનિક અવલેપ (૫. ૩૨૪) નાનાવિધ વસ્ત્રોકા તૈયાર કરને કે લિયે બનાયે જાતે થે, જીનકે પ્રયોગ સે મકાન મેં આગ કારખાનેભી વિદ્યમાન થેઃ (પૃ. ૩૨૬) મગધ, નહીં લગ શકતી. પૃ. ૩૦૨) પુરાણે આચાર્યો કી. પંડ્ર ઔર સુવર્ણકય દેશમે વિવિધ ક્ષે કે પતિ સમ્મતિ હૈ કિ, સ્થળ માર્ગ ઔર જળ માર્ગ યા છોલે કે રેશેસે કપડે બનાયે જાતે થેઃ (૫. મેં જળમાર્ગ અચ્છે હેતે હૈ, પણ આચાર્ય ૩૨૭) સબસે બઢીઆ રેશે કે કપડે સુવર્ણકુડથ ચાણકય કા મત છે કે, સ્થળ માર્ગ અધિક દેશમેં બનતે હૈ, ચીનકા રેશમ સબસે ઉત્તમ હૈ અચ્છે હૈ (પૃ. ૩૦૫ ) સામુદ્રિક ડાકુઓની રૂઈકે કપડે, મધુરા, અપરાંતક, કલિંગ. કાશી, (ચાંચીઆ લે ) કમી નહી થા. (પૃ. ૩૦૯) વંગ, વત્સ ઔર માહિમતી દેશેમેિં સર્વોત્તમ નૌકા નયન ભારત કે પ્રમુખ વ્યવસાયે મેં સે બનાયે જાતે હૈ (. ૭૫૨) છોટે છોટે સદાએક થા. (પૃ. ૩૧૨) પાટલીપુત્ર કે કેદ્ર બનાકર, ગરસે લેકર બડી બડી કંપનીઓ૮ તક ઉસ ઉત્તર, દક્ષિણ, પૂર્વ પશ્ચિમ સબ દિશાઓ મેં કાલમેં વિદ્યમાન થી. (પૃ. ૩૫૫) શહરમે ભિન્નસડકે ગઈ હુઇથી; ઉસ સમય કો કેસ. આજ ભિન્ન વસ્તુઓ કે અલગ અલગ બાજાર હેતે થે આજકલ કે ૨૨૦૨ ગજકાલ હોતા થા ( પૃ. (પૃ. ૩૬૪) વ્યવસાય લેગાંકા સંધટન કો શ્રેણિ ૩૧૨ ) રાજમાર્ગ ૩૨ ફીટ ૪ દંડ ચૌડા ( guild ) કહા જાતા થાઃ વ્યવસાયી લોગ હેતા થા, રચ્યા ૩૨ ફીટ ચૌડા. (પૃ. ૩૧૭) શ્રેણિએસે૯ સંગઠિત થા. (પૃ. ૩૬૮) મેગેભારત કા મુખ્ય વ્યવસાય કૃષિ હી થા; (પુ. સ્થનીસ લિખતે હૈ,૨૦ કે, ભારત વર્ષ કે વિષયમેં ૩૧૮ ) એક વર્ષ કે ભીતર હી દો કસલે પેદા યહ ધ્યાન દેને યોગ્ય બાત હૈ કિ, સમસ્ત ભારત
( ૧૬ ) ૧ ગજના બે ફૂટઃ તે હિસાબે ૨૨૦૨ ગજ = ૪૪૦૫ ફૂટ થયા = ૧ કોસ: અને શા માઈલને એક કેસ ગણીએ તો ૪૪૦૫ = ૧૫ માઈલ થાઃ એટલે ૧ માઈલ = ૨૯૩૭ ટ આવે ત્યારે અત્યારે તો પ૨૮૦ ફૂટ = ૧ માઈલ ગણાય છે. મતલબ કે આ વાક્યમાં લખેલ માપ કઈ રીતે યોગ્ય લાગતું નથી.
( ૧૭ ) ત્યારે ચરખા જેવી વસ્તુ પણ હતી ખરી જ, હેવી જ જોઈએ, નહીં તો લોક, કાંતી ને વણ શકત શી રીતે ? કાપડ વણવાની કળા તો હિંદમાં કેટલાય યુગ જુની છે જ. એટલે કાંતવાની કળા તથા તેના ઉપકરણે હોવાં જોઈએ જ તે નિર્વિવાદિત છે. સરખાવો પુ. ૧, પૃ. ૨૬૬ ટી. ૧૯,
( ૧૮ ) એટલે બે ચાર કે અધિક ભાગીદાર બનીને વ્યાપારી પેઢી માંડે તેનું નામ કે; જેમ હાલ લિમિટેડ કંપનીઓ ઉભી કરવામાં આવે છે તે મિસાલે ઉભી થતી સંસ્થાઓ નહીં હોય એમ મારું માનવું થાય છે.
( ૧૮ ) આ શ્રેણિઓ કોણે બનાવી તે માટે જુઓ શ્રેણિક મહારાજાના ચરિત્રમાં.
( ૨૦ ) મેગેસ્થનીઝકા, ભારતવર્ષીય વિવરણ, | (અંગ્રેજીમાં પૃ. ૬૯) જુએ. સરખા કૌ. અ. જે ૫. ૩૮ “જે કોઈ આય હશે, તેને કદિ પણ દાસ બનાવી શકાશે નહીં. કોટિળે શઢ વર્ણના લોકોને પણ આર્ય ગણેલા છે (મતલબકે શક્ર પણ આય હોવાથી, તેમને સુદ્ધાં ગુલામ તરીકે રાખી શકાતા નહોતા.)”
