________________
(૯) સિદ્ધ ભગવંતોનો ઉપકાર :
સિદ્ધ ભગવંતો અનંત ઉપકારી છે. સ્વયં સર્વ કર્મોનો ક્ષય કરી આત્મસ્વરૂપમાં રમણતા કરે છે. જે કોઇ આત્મા આ સિદ્ધ ભગવંતોનું ધ્યાન ધરે છે તેનો કર્મોનો ક્ષય થાય છે. આ કર્મક્ષયમાં નિમિત્ત બની સિદ્ધ ભગવંત જગત પર મહાન ઉપકાર કરે છે. અરિહંતો પણ પોતાના ઘાતી-આઘાતી કર્મોને ક્ષય સિદ્ધ ભગવંતોનું ધ્યાનથી કરે છે. એકની પ્રગટેલી સિદ્ધતા જોઇ અનેક આત્માઓએ સિદ્ધતા પ્રગટાવી. સિદ્ધ ભગવંત જગતના જીવોને જણાવે છે કે જેવું મારું સ્વરૂપ છે તેવું જ તારું શુદ્ધ સ્વરૂપ છે. મારું ધ્યાન એ તારા શુદ્ધ સ્વરૂપનું ધ્યાન છે. શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપનું ધ્યાન છે. સિદ્ધ ભગવંત એ એક અંતિમ ધ્યેય છે જેને પામવા માટે ભવ્ય આત્માઓને પુરૂષાર્થ કરવાનું મન થાય છે, પ્રેરણા મળે છે. પંચ પરમેષ્ઠિના બાકીના ચાર પરમેષ્ઠિ આ સિદ્ધપદ પામવા જ પ્રયત્ન કરી ક્રમશઃ વૃદ્ધિ કરતા આગળ વધે છે અને અંતે એ ધ્યેય પ્રાપ્ત કરે છે.
એવો પ્રશ્ન ઉદ્ભવે કે નિરંજન નિરાકાર લોકાગ્ર પર દૂર રહેલા સિદ્ધો શું ઉપકાર કરે? સૃષ્ટિનો એક વ્યવહાર છે (જૈનદર્શન માને છે) કે જ્યારે એક જીવ કર્મમુક્ત થઈ સિદ્ધ બને છે, મોક્ષમાં જાય છે ત્યારે એક જીવ અવ્યવહાર રાશિમાંથી વ્યવહાર રાશિમાં આવે છે. એટલે કે મો માટેનો પુરુષાર્થ કરવાની પાત્રતા તેનામાં પ્રગટ થાય છે. આ બહુ મોટો ઉપકાર છે. સ્વયં સિદ્ધ બની બીજાને પણ એ અવસ્થા પ્રાપ્ત કરવા પાત્રતા પ્રગટાવવી એનાથી વધુ મોટો કયો ઉપકાર હોઈ શકે? અહી જૈન દર્શનની વિશાળતા - ઉદારતાનું દર્શન થાય છે. ઈશ્વર બીજાને પણ ઇશ્વર બનવા માર્ગ બતાવે. એને હંમેશ માટે ભક્ત બનાવીને ન રાખે આટલું ઊંચું સ્થાન પણ પ્રાપ્ત કરી શકાય તે સમજ પ્રબળ પુરુષાર્થ કરવા પ્રેરે છે. ઉત્સાહ બક્ષે છે. આમ, આ સિદ્ધ ભગવંત અત્યંત ઉપકારી હોવાથી અત્યંત પૂજનીય
(૧૦) સિદ્ધત્વ-મોગ્રત્વ અંગ જેનદર્શન અને અન્ય દર્શનોની વિચાર પરંપરા વચ્ચેનો ભેદઃ
જૈનદર્શન પ્રમાણે સિદ્ધ પણ એક સત્યપદાર્થ હોવાથી “ઉત્પાદ અને વ્યય' ના નિયમને વશ છે. આ એક અગત્યની વિચારણા છે અને બીજા દર્શનશાસ્ત્રોમાં વર્ણવેલી મુક્તિથી જુદી પડે છે. અન્ય દર્શનોમાં મુક્તિ એટલે સંપૂર્ણ ફીક્કી, પર્યાયરહિત, ફૂટસ્થ તદામ્યતા, પ્રતિવાદીઓ એમ કહે છે કે સિદ્ધને આત્મસાક્ષાત્કાર થયો છે અને તેથી પૂર્ણ બન્યો છે માટે હવે અનેક પ્રકારે ઉત્પાદ વ્યય દ્વારા એનો આત્મા પર્યાયયુક્ત શા માટે બનવો જોઈએ? સિદ્ધના સ્વભાવમાં કંઈપણ ફેરફાર થવો અશક્ય ગણાવો જોઈએ. એના ઉત્તરમાં જૈનો એમ કહે છે કે પદાર્થોમાં ફેરફાર થાય છે અર્થાતું. તેનો ઉત્પાદ પણ છે, વ્યય પણ છે ને છતાં વ્યરૂપે તેમાં દ્રો પણ છે. સિદ્ધની સર્વજ્ઞતામાં તમામ વસ્તુઓનું યથાસ્થિત પ્રતિબિંબ પડે છે. હવે જો વસ્તુઓ પર્યાયયુક્ત હોય તો સિદ્ધનું તે વસ્તુનું જ્ઞાન પણ પર્યાયયુક્ત છે. સિદ્ધજ્ઞાનમfપ પરિમિતિ ા સિદ્ધમાં દેખાતા આ જ્ઞાન પરિણામોનું કોઈ બાહ્ય કારણ નથી બીજા દર્શનોમાં પ્રતિપાદિત શુષ્ક તદાત્મારૂપી મુક્તિ એ સાચી મુક્તિ કહેવાય નહી, સત્પદાર્થ તો તેને કહેવાય જે અનંત પર્યાયોમાં પણ ધ્રુવ રહે ‘ઉત્પાદુ - ચય – બ્રોવ્ય - પુરું સત્ એટલે ઉત્પાદ - વ્યય અને ધ્રૌવ્ય એ ત્રણેથી યુક્ત હ તદાત્મક હોય તે સત્. કહેવાય છે. અહીં મુક્તની સિદ્ધાવસ્થાને આપણે નિત્ય દ્વવ્યરૂપે ગણી શકીએ અને સિદ્ધની બોધાવસ્થામાં વારંવાર ઉત્પન્ન થતા જ્ઞાન અને આનંદ એ એના એ એના પર્યાયો છે એમ કહી શકીએ. સિદ્ધવસ્થારૂપી સત્પદાર્તામાં ઉત્પન્ન થતી આનંદોની અને જ્ઞાનોની અનંત લીલાઓના સાક્ષી રૂપે સિદ્ધ સ્થિતિ કરે છે.
વેદાંત મતે બ્રહ્મ બધા ભેદોથી મુક્ત છે, પર છે. બ્રહ્માં સ્વગતભેદ નથી. સતુ. - ચિત્. આનંદ આ ત્રણ ગુણધર્મો બ્રહ્મના કહેવાય છે ખરા પણ વસ્તુતઃ એ ગુણો નથી તેમજ એકબીજાથી ભિન્ન પણ નથી. વેદાંત પ્રમાણે,
[૫૪]
