________________
પૂરવણી લેખ પર છે તેમાં એનું નામ આપેલું છે. પૃથ્વીન નાગરાજાઓના મુલકને વારસ થઈ ગાદીએ આવ્યો ત્યારે “વાકાટકીવંશનો સો વર્ષને ગાળો પૂરા થયા હતા. એ સો વર્ષને ગાળો તે વાકાટકના સ્વતંત્ર રાજ્ય અમલનો ગાળો. એ ગાળાનો ઉલ્લેખ કરતાં લખાયું છે કે વર્ષરતમfમવર્ધમાન શષ્ટસાધન. વાયુ અને બ્રહ્માંડપુરાણમાં વિંધ્યશક્તિનાં વંશનો ગાળો ૯૬ વર્ષનો આપેલો છે. તેમાં પળાવર્તિ મૂત્વા પૃથિવી તુ મિથ્થત. એટલે કે “૬ વર્ષ પૂરા થતાં એમનો અમલ પૂરે થઈ જશે.'
ભારશિવ નાગરાજાએ ઉપર આપણે જોયું કે વાકાટકવંશના પ્રતાપી મહારાજ પ્રવસેનનો પુત્ર ગૌતમીપુત્ર “ભારશિવ’ નાગરાજા મહારાજ શ્રી ભગનાગની કુંવરી વેરે પર અને તેનાથી તેને થએલો પુત્ર સેન મહારાજ પ્રવરસેન તથા ભવનાગના મુલકોનો વારસ થયો. એ દ્રસેનને હરાવી તથા રણમાં હણી સમુદ્રગુપ્ત તેનાં પદ અને સત્તાનો વારસ બન્યો. હવે આ નાગવંશની કાંઈક વધારે વિગતે મેળવીએ.
આગળ આપણે એ પણ જોયું છે કે સૌથી પહેલા નાગવંશના રાજાઓ આશરે ઈ.સ. પૂર્વે ૧૧૦ થી ઈ.સ. પૂર્વે ૩૧ સુધીમાં મથુરાં કે વિદિશામાં રાજ્ય કરતા હતા. એ ગાળામાં પાંચ રાજા અને ચાર પેઢી થયાનું પુરાણો જણાવે છે તથા તેમાંના કેટલાક રાજાઓનાં હોવાનો સંભવ હોય એવા સિકકા પણ મળી આવેલા છે. તે સિક્કા કોના તેનો અત્યાર સુધી નિર્ણય કરવામાં આવ્યો નહોતો. ઈ. સ. પૂર્વે ૩૧ ના અરસામાં આંધ્રરાજાઓને હાથે શુંગાસત્તાનો ધ્વંસ થયો જણાય છે. એ સીમા પછી થએલા નાગવંશના રાજાઓને પુરાણો તેની પહેલાં થએલા નાગરાજાઓથી જુદા પાડે છે. તેમના નામને છેડે “નદિ પદ લગાડેલું હોય છે. એવા ત્રણ રાજાઓનાં નામ આપી પુરાણ ત્યાર પછીના રાજાઓનાં નામ આપતાં નથી. સંભવ છે કે એ અરસામાં કુશાવંશનું આધિપત્ય ઉત્તર હિંદમાં સ્થપાયું હોય અને પરિણામે એ નાગવંશના રાજાઓએ, મથુરાથી વિદિશાને ધોરી માર્ગ છોડી મધ્ય હિંદનાં
