Gujaratma Dharmik ane Tattvagyanna Sahityani Paristhiti

Author(s): Narmadashankar D Mehta
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 7

ગુજરાતમાં ધાર્મિક અને જેમ કાવ્યશાસ્ત્રમાં કવિની પ્રતિભા અને રસજ્ઞની સહૃદયતાની રસનિષ્પત્તિમાં જરૂર છે, તેમ ધર્મ અને તત્ત્વને લગતી વિદ્યાના શાસ્ત્રમાં ઉપદેષ્ટામાં આર્ષપ્રતિભાની અને શ્રોતામાં શ્રદ્ધાદિષ્ટદેવી સંપત્તિની, શાંત રસની અભિવ્યક્તિમાં જરૂર રહે છે . જેવો કાવ્ય-મીમાંસામાં રસાધિકાર છે, તેવો જ ધર્મવિજ્ઞાનશાસ્ત્રમાં પણ સમાધિકાર છે. આ સંસારના ભવરોગીઓના ભવરોગની ચિકિત્સા કરનારા સાધુ જનોના હાથમાં જ ધર્માધર્મ, જે અદૃષ્ટ છે, તેને દષ્ટ ભાવમાં લાવવાની કૂંચી રહેલી છે. આવા સાધુજનો પ્રતિભાવાળા સત્યદર્શી હોય છે. તેઓમાં કદાચ તર્કબુદ્ધિનો વિભવ ઓછો હોય છે તેથી પાંડિત્ય ન દર્શાવે, પરંતુ તેટલા માત્રથી તેમના હૃદયની ઊંચી ગણના કરતાં આપણે જો પરીક્ષક વર્ગમાં ગણાવું હોય તો, પાછા હઠવું ન જોઈએ. શુદ્ધ સાધુ જનો જીવોની ધર્મકાયાનું જેટલું વિસ્તારવાળું અને ઊંડું અવલોકન કરી શકે છે તેનું શતાંશ અસાધારણ તર્કબુદ્ધિવાળા વિદ્વાનો પણ રાગ, દ્વેષ , અને મોહના પાશમાં જકડાયેલા હોવાથી કરી શકતા નથી. તેઓ જીવોની ભોગકાયાને જ જોઈ શકે છે. સાધુમહાત્માઓ જ અસાધુ જીવોની નવી ધર્મકાયાનું નિર્માણ કરે છે, તેઓ જ અસાધુનું સાધુમાં રૂપાન્તર કરે છે; તેઓ જ હલકી પ્રતની ધાતુને સુવર્ણ બતાવનારા અદ્ભુત કીમિયાગરો છે. પંડિતો આમાંનું કાંઈ પણ કરવા સમર્થ હોતા નથી. ધર્મ અને તત્ત્વજ્ઞાનના પ્રદેશમાં તેઓ બીચારા દરિદ્ર હોય છે. એક સાચા સાધુ સંતના વાતાવરણમાં બેસી જુઓ, તેમના નેન, ચેન અને રહેણનો અનુભવ કરો, અને તમને સહજ સમજાશે કે પાપી અને અધર્મી પ્રાણીઓનાં પાપ અને અધર્મ કેવી રીતે કપાઈ જાય છે. આ ચિત્તશોધક સામર્થ્ય વડે ભગવાન બુદ્ધ અંગુલિમાલ નામના ખૂનીને વશ કર્યાનું સુપ્રસિદ્ધ ઉદાહરણ છે. જીવોના ચિત્તમાં રહેલું સુખજનક ધર્મબીજ રાગ વડે અને દુઃખજનક અધર્મબીજ દ્વેષ વડે અંકુરિત થાય છે.રાગ વડે અને દ્વેષ વડે સેવાતો ધર્મ તે સકામ ધર્મ છે, અને દ્વેષ વિનાના કર્તવ્ય બુદ્ધિથી આત્મહિત અથવા જગતહિતને અર્થે સેવાતા ધર્મને નિષ્કામ ધર્મ કહે છે. નિષ્કામ ધર્મ તે ફૂલ વિનાનો ધર્મ એમ ન સમજવું. તે ધર્મ સકામ ધર્મની પેઠે તે અભ્યદયરૂપ ફલને પ્રકટ કરતો નથી, પરંતુ ચિત્તની એવી અસાધારણ શુદ્ધિ કરે છે કે તેવા ચિત્તને નિઃશ્રેયસ અથવા પરમાર્થ-સુખની સહજ