Gujaratma Dharmik ane Tattvagyanna Sahityani Paristhiti

Author(s): Narmadashankar D Mehta
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 22

તત્ત્વજ્ઞાનના સાહિત્યની પરિસ્થિતિ 21 સ્નેહનું બીજ ચાર શાખામાં ફ્લાયછે - (1) પ્રેમ, (2) આસક્તિ, (3) વ્યસન, (4) તન્મયતા. આ ચારનાં લક્ષણો કવિ દયારામ નીચેની કડીઓમાં આપે છે. . કહીએ પ્રેમનું લક્ષણ એક, જ્યારે મળે ત્યારે તેનો તે સ્નેહ; વિયોગ થાય ત્યારે તપે તન, ત્યાંહાં ત્યાંહાં વળગ્યું રહે મન. એક વાર આખા દિવસમાં (પણ) મળ્યા વિના નવ રહેવાય, જો ના મળે તો વિકળ થાય, એ તો આસક્તિ કહેવાય. કહેવાયે વ્યસન આવું જ્યારે થાય, સામા સામી હૃદય વીંધાય, તન્મયતા તો મૃત્યુ સમાન, આ ચારે આવે આપે હરિદાન. વૈદિક વર્ણાશ્રમાચાર કરતાં હરિભક્તિ ચડિયાતું સાધન છે, કારણકે તેમાં જાતિ, કુલ, ગુણ ઈત્યાદિ લૌકિક ભેદ ઉપર બંધાયેલા ધર્મનાં સાધનોની જરૂર પડતી નથી, પણ સર્વ પ્રાણીના ઉદ્ધારનું હરિભક્તિ સાધન છે. ધર્મની આ ઉદાર ભાવનાએ દયારામને ભક્તિમાર્ગના ઉત્તમ અનુભવીની મુદ્રા આપી છે. નીચેની કડીઓ તેમની ઉદાર ધર્મભાવના સાબિત કરવા બસ થશે. જાતિ જુઓ તો આહીરની, તેમાં અબળાં અધમ અવતાર; એ વેદાદિ ન્હોતી ભણી, ન્હોતો ઉત્તમ કર્મ અધિકાર. અધિકાર વણ એક પ્રેમ પ્રતાપ, કર્યા આધીન શ્રીકૃષ્ણજી આપ; તે ગોપીની પદરજ વંદે ઇશ, પ્રેમ લક્ષણા તે સૌને શીશ. સેવા સંગત હરિ ભક્તની, કરે પ્રેમ ભક્તિ ઉત્પન્ન; તે કરે કૃતારથ એકલી, નવ જોઈએ કોઈ સાધન. જોઇએ ન વય, વિદ્યા, વિત્ત, વર્ણ, રૂપ, પરાક્રમ, પવિત્રાચરણ; કહેશો જોયાં નથી કહો કીયે ઠામ, તો સુણો પ્રગટ બતાવું નામ. ધ્રુવજીને ક્યાં વય હતું, ક્યાં હતું સુદામાને ધન; કુબ્બાને હતું રૂપ કયહાં, ઉગ્રસેનને શું પુરુષાતન. પુરુષાતન નહોતું ઉઝરાય, ગજને ક્યાં હતી વિદ્યાય;