________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૧૮
૨૩૫ (૩) નિયતિ:
વળી, જીવનો સમ્યક્તની પ્રાપ્તિને અનુકૂળ કાળ પાક્યો હોય તોપણ કંઈક આગળપાછળ કર્યા વગર નિયતકાળે જ સમ્યક્તપ્રાપ્તિરૂપ કાર્ય નિયતિ કરે છે, જેમાં જન્મેલા બાળકમાં ભાષા બોલવાને અભિમુખ કાળ પાક્યો હોય ત્યારે તેને ભાષાનો અભ્યાસ કરાવવામાં આવે તો તે ભાષા શીખી શકે છે. પરંતુ જન્મેલું બે-ચાર દિવસનું બાળક કાળ પાકેલો નહિ હોવાથી ભાષા શીખી શકતું નથી અને ભાષાને ગ્રહણ કરવાને અનુકૂળ કાળ પાક્યો હોય તેમાં પણ આગળપાછળના કાળને છોડીને ચોક્કસ નિયતકાળે તેને બોલવાની સામગ્રીની પ્રાપ્તિથી બોલવાનો પ્રારંભ થાય છે તેમ, જે જીવની જે પ્રકારની નિયતિ હોય તે નિયતિ અનુસાર નિયત કાર્ય થાય છે. (૪) કર્મ :
જ્યારે જીવ સમ્યક્તપ્રાપ્તિને સન્મુખ બને છે ત્યારે તેનાં કર્મો પણ અપચય પામતા સંક્લેશવાળાં હોય છે અર્થાત્ પૂર્વમાં જે જ્ઞાનાવરણીયાદિ ક્લિષ્ટ કર્યો હતો તે અતિવિપર્યાસને કરનારાં હતાં અને સમ્યક્તને અભિમુખ થયેલા જીવનાં જ્ઞાનાવરણીયાદિ ક્લિષ્ટ કર્મો ક્રમસર અલ્પ અલ્પ સંક્લેશ કરાવે તેવાં ક્ષીણ શક્તિવાળાં બને છે.
વળી, અપચયમાન સંક્લેશવાળા કર્મના સહવર્તી વર્તતો ક્ષયોપશમ ભાવ જુદા જુદા શુભ આશયના સંવેદનનું કારણ છે, તેથી તે વખતે તે જીવનું કર્મ જીવની કુશલ પરંપરાને કરે તેવું છે અને તે કર્મના સહાયથી જીવ વરબોધિલાભને પ્રાપ્ત કરે છે. (૫) પુરુષ :
વળી, જ્યારે જીવ સમ્યક્તની પ્રાપ્તિને અભિમુખ બને છે ત્યારે તે જીવ સમુચિત પુણ્યના સંભારવાળો છે. અર્થાત્ સમ્યક્તની પ્રાપ્તિ પૂર્વે જ ઘણા પ્રકારના શુભભાવો કરીને સમ્યક્તરૂપ ઉત્તમ ગુણની પ્રાપ્તિનું કારણ બને તેવા વિશિષ્ટ પુણ્યપ્રકૃતિના ઉદયવાળો છે.
વળી, મહાકલ્યાણના આશયવાળો છે; કેમ કે સંસારના વાસ્તવિક સ્વરૂપને ઘણે અંશે યથાર્થ જોઈને પોતાના આત્માના હિતની ચિંતાવાળો છે.
વળી, પ્રધાન પરિજ્ઞાનવાળો છે= પ્રાપ્ત થયેલા મનુષ્યભવમાં મુખ્યરૂપે આત્માના હિત માટે શું કરવું ઉચિત છે તેવી માર્ગાનુસારી બુદ્ધિવાળો છે. વળી, મહાપુરુષો દ્વારા પ્રરૂપણા કરાતા પદાર્થના યથાર્થ પરિજ્ઞાનને અનુકૂળ કુશલ બુદ્ધિવાળો છે અને તેવો પુરુષ સ્વપરાક્રમથી પોતાનામાં રહેલ તથાભવ્યત્વનો પરિપાક કરીને વરબોધિલાભને પ્રાપ્ત કરે છે.
તેથી ભવ્યત્વ આદિ પાંચ કારણોના સમુદાયથી જીવને વરબોધિલાભની પ્રાપ્તિ થાય છે. અને જ્યારે જીવને સમ્યક્ત પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે જીવાદિ પદાર્થો જે રીતે ભગવાને કહેલા છે તે પ્રકારે જ તેને રુચે છે,
