________________
૨૪૩
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨| સૂત્ર-૭૩ ટીકાર્ય :
માવ્યન્ત ... ભાવનાનાતિ મુમુક્ષઓ વડે ભાવન કરાય છે=સતત અભ્યાસ કરાય છે તે ભાવના છે. અને તે અનિત્યત્વ, અશરણત્વ આદિ બાર છે. જે પ્રમાણે કહેવાયું છે – “ભાવવી જોઈએ. શું ભાવવી જોઈએ ? તે સ્પષ્ટ કરે છે –
અનિત્યત્વ, અશરણ તથા એકત્વ, અન્યત્વ, અશુચિત, સંસાર, કર્મનો આશ્રવ, સંવરની વિધિ, નિર્જરણ, લોકવિસ્તાર, ધર્મનું સુઆખ્યાતપણું તથા તત્ત્વની ચિતા, અને બોધિનું સુદુર્લભપણું, એ વિશુદ્ધ બાર ભાવના ભાવવી જોઈએ. ૯૮-૯૯iા” (પ્રશમરતિ ૧૪૯-૧૫૦)
તેનાથી=બાર ભાવનાઓથી, રાગાદિનો ક્ષય થાય છે=રાગ, દ્વેષ અને મોહરૂપી મલનો પ્રલય થાય છે. જેમ સમ્યફ ચિકિત્સાથી વાત, પિત્તાદિ રોગનો નાશ થાય છે અથવા જે પ્રમાણે પ્રચંડ વાયુથી મેઘતા મંડલનું વિઘટન થાય છે તેમ ભાવનાથી રાગાદિનો ક્ષય થાય છે; કેમ કે ભાવનાનું રાગાદિ પ્રતિપક્ષભૂતપણું છે.
‘તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. ll૭૩/૧૩૧૫ ભાવાર્થ :
ઉપદેશક શ્રોતાને વરબોધિલાભના ઉત્તમ ફળને બતાવતાં કહે છે કે પ્રાપ્ત થયેલું વરબોધિ શક્તિસંચય થાય ત્યારે જીવને અવશ્ય ચારિત્રમાં ઉદ્યમ કરાવે છે અને ભાવથી ચારિત્રને પામ્યા પછી તે મહાત્મા શક્તિના પ્રકર્ષથી અત્યંત પ્રણિધાનપૂર્વક બાર ભાવનાઓથી આત્માને ભાવિત કરે છે. તે ભાવનાઓથી ચારિત્રસંપન્ન એવા તે મહાત્માના પણ વિશેષ પ્રકારના રાગ, દ્વેષ અને અજ્ઞાનરૂપ મલનો નાશ થાય છે. જેનાથી તે મહાત્મા અસંગભાવને અનુકૂળ અધિક અધિક શક્તિનો સંચય કરે છે.
ભાવનાથી રાગાદિનો ક્ષય કેમ થાય છે ? તે દૃષ્ટાંતથી સ્પષ્ટ કરે છે. જેમ કોઈ રોગી સમ્યફ ચિકિત્સા કરે તો દેહમાં રહેલા વાતપિત્તાદિ રોગનો અવશ્ય અપગમ થાય છે તેમ ત્રણ ગુપ્તિઓથી ગુપ્ત એવા ચારિત્રસંપન્ન યોગી સુપ્રણિધાનપૂર્વક બાર ભાવનાઓથી આત્માને ભાવિત કરે છે ત્યારે તે યોગીનું ચિત્ત અસંગ ભાવની પરિણતિને અભિમુખ, અભિમુખતર થાય છે, તેથી આત્મામાં રહેલા રાગાદિના સંસ્કારો વિશેષ રીતે ક્ષય પામે છે. અને રાગાદિ આપાદક કર્મો ક્ષાયિકભાવને અભિમુખ એવા વિશેષ પ્રકારના ક્ષયોપશમ ભાવને પામે છે. વળી, અન્ય દૃષ્ટાંતથી ભાવનાથી રાગાદિનો ક્ષય થાય છે તે બતાવે છે –
જેમ વર્ષાકાળમાં મેઘના મંડલો એકઠા થયેલા હોય અને પ્રચંડ પવન આવે તો તે મેઘના મંડલો વિખરાઈ જાય છે તેમ ચારિત્રીનો પ્રચંડ પવન તુલ્ય તીક્ષ્ણ ભાવનાવિષયક ઉપયોગ આત્મામાં અનાદિના રહેલા રાગાદિના સંસ્કારોનું વિઘટન કરે છે. I૭૩/૧૩૧૨ા
