Agam 29 Mood 02 Dashvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 95

આત્માને નાશ થઈ જશે તે પછી મોક્ષ કોને થશે ? અગર જે કહે કે એ ગુણ આત્માથી ભિન્ન છે તે આત્માની સાથે એને ગુણ-ગુણીને સંબંધ કેવી રીતે થયે? ભિન્ન હેવાને કારણે જેમ અગ્નિ અને શીતલતામાં ગુણ-ગુણ સંબંધ નથી હોતો. તેવી રીતે આમા અને બુદ્ધિ આદિને પણ સંબંધ નથી હોઈ શકતા. જે સમવાય સંબંધથી ગુણગુણીભાવ માની લેશે તે બુદ્ધિ આદિ ગુણેને નાશ નથી થઈ શકતા, કારણ કે સમવાયા સંબંધને તમે નિત્ય માન્યો છે. એથી બુદ્ધિ આદિ આત્માના ગુણ જ સિદ્ધ થતા નથી. જે કે એ સંબંધ યુક્તિથી તે સિદ્ધ નથી થતો, તોપણ માની લેશે તે જે મોક્ષમાં જ્ઞાન અને સુખ આદિનો અભાવ થઈ જાય છે તે કયે બુદ્ધિમાન પિતાના આત્માને એ ગુણેથા રહિત જડની સમાન બનાવવા પ્રયત્ન કરશે ? તમારા એવા મક્ષ કરતાં તે સંસાર જ સારો કે જેમાં દુઃખની સાથે સાથે કઈ-કઈવાર થોડું ઘણું સુખ પણ મળી જાય છે કેમાં પણ તમારા માનેલા મોક્ષની હાંસી ઉડાવવામાં આવે છે. સાંભળો
હું મનેહર વૃન્દાવનમાં શગાળ ( શિયાળ) થઈ જવાનું પસંદ કરું છું, પરંતુ વિશેષિાને મેક્ષ નથી પસંદ કરતે.” (૧)
જેઓ કહે છે કે “મેક્ષ અનંત સુખસ્વરૂપ છે” અર્થાત્ મેક્ષમાં સુખ જ અવશિષ્ટ રહી જાય છે. બીજું કશું નથી રહેતું, તેઓનું એ માનવું પણ સમીચીન નથી એ અનંત સુખ મુક્તાત્માના જ્ઞાનને વિષય છે કે નહિ ? પહેલો પક્ષ સ્વીકારો તે અનંત સુખને જાણવાને માટે અનંત જ્ઞાન પણ જોઈએ અનંત જ્ઞાન વિના અનંત સુખનો બંધ થઈ શક્ત નથી. બીજે પક્ષ સ્વીકારો તે સુખ-સ્વભાવતા સિદ્ધ થઈ શકતી નથી. કારણ કે સાતા૩૫ સંવેદનને જ સુખ કહે છે જે સંવેદન જ હોતું નથી તે સુખ થઈ જ શકતું નથી. તેથી “અનંત જ્ઞાનથી રહિત સુખ-સ્વભાવવાળે મોક્ષ નહિ માન જોઈએ.
પ્રકૃતિ જ્યારે ઉપરત થઈ જાય છે ત્યારે પુરૂષ પિતાના સ્વરૂપમાં સ્થિત થઈ જાય છે;”
એવી સાંખ્યમતાનુયાયીઓની માન્યતા છે કાત્મના શબ્દથી એનું નિરાકરણ કરવામાં આવ્યું છે. સાંખ્યમતમાં પ્રકૃતિ અને પુરૂષને સંગ જ સિદ્ધ નથી થતે તે મેક્ષની ચર્ચા જ શું કરવી ? તેજ આગળ બતાવવામાં આવે છે કે–પ્રકૃતિને સ્વભાવ પ્રવૃત્તિ કરવાનો છે કે નહિ ? પહેલો પક્ષ દૂષિત છે, કારણ કે પ્રકૃતિને સ્વભાવ જ સર્વદા પ્રવૃત્તિ કરવાને છે તે એ પ્રવૃત્તિની નિવૃત્તિ થઈ શકતી નથી, અને તે કારણે કદાપિ મોક્ષ પણ થશે નહિ બીજે પક્ષ પણ વિચાર કરવાથી બાધિત થઈ જાય છે, જો પ્રકૃતિ પ્રવૃત્તિ જ નહિ કરે તે સંસાર કેવી રીતે થશે ? અને જે સંસાર (કર્મસહિત અવસ્થા) જ નથી તે મેક્ષ શાનાથી થશે? અર્થાત કોઈ પ્રકારે મોક્ષ જ નથી બનતે, જે મેક્ષ નથી બનતે તે તેના લક્ષણની નિર્દોષતા પણ સિદ્ધ થઈ શકે નહિ.
આજીવક સંપ્રદાયવાળા એમ કહે છે કે-“આત્મા મેલથી પાછા ફરી આવે છે. કહ્યું
ધર્મતીર્થની સ્થાપના કરનારા જ્ઞાનીઓ પરમ પદને પ્રાપ્ત થઈને જ્યારે તીર્થને અનાદર થવા લાગે છે ત્યારે મેક્ષમાંથી પાછા સંસારમાં આવી જાય છે.” (૧)
એને એ મત “પુનrvigવતા' એ વિશેષણથી ખંડિત થઈ ગયેલ છે. કારણ કે કર્મોને નાશ થવાથી જ મોક્ષ થાય છે. અને કર્મ કર્મોથી જ ઉત્પન્ન થાય છે. મોક્ષમાં કમેને અભાવ થઈ જવાથી કમેની ઉત્પતિ થતી નથી, તેથી સંસારમાં ફરી આવવાને
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧