________________
[ ૧૦૨]
ઐતિહાસિક પૂર્વજોની ઉતરી અને મંત્રીશ્વરની દીર્ઘદશિતાથી બીકાનેર સંસ્થાનનાં શાંતિ અને વૈભવ જોખમાયા વિનાના રહ્યાં.
રાજા રાયસિંગ ઉતાવળી પ્રકૃતિ અને વહેમી વૃત્તિને હતા. એનામાં સૌથી ખરાબ અવગુણ એ હતો કે પરિણામને વિચાર કર્યા વિના એ કાર્યમાં ઝંપલાવતો. વળી બીજી પણ એક ખોડ હતી. અને તે આપબડાઈની! એને પોતાની જાતનું સારું બોલાવવાની અને સાંભળવાની ટેવ પડી હતી એમ કહી શકાય. કેટલીય વાર પોતાના ઉત્કર્ષના વર્ણનમાં અથવા તો પોતે પ્રાપ્ત કરેલ સિદ્ધિ-સમૃદ્ધિના ગુણગાનમાં પોતાના પૂર્વજોનું કઇક ઘસાતું પણ બોલી દેતે, જાણે કે પોતાના જેટલી આવડત કે પોતાના સરખું ડહાપણ તેમનામાં નહોતાં! આથી રાજ્યની આવક એ ઉપગ વિનાના-કેવળ નામના થાય એવા કિલા કિવા મહેલો ચણાવવામાં ઉડાડી નાંખતો. ભાટ-ચારણોનાં પ્રશંસાભર્યા કવિતો સાંભળવા એને બહુ ગમતાં, એ વેળા એ છૂટે હાથે દાન દેતે.
એક સમયની વાત સંભળાય છે કે જ્યારે તે દિલ્હીથી પાછે ફર્યો ત્યારે શંકર નામના ભાટે એની ભારોભાર પ્રશંસાથી ભરેલું નવું કવિતા રચી રાજસભામાં કહી સંભળાવ્યું. એ સાંભળીને તે એટલી હદે ગેલમાં આવી ગયે કે આગળ પાછળના જરાપણું વિચાર વિના મંત્રીને હુકમ કર્યો કે શંકરને એક કરોડ રૂપિયા અને એક ખીલાત (Khilat) દાનમાં આપવાં. આ જાહેરાત સાંભળીને મંત્રી તે આ જ બની ગયે! ઘડીભર એને થઈ આવ્યું કે પોતે રાજા ભેજના યુગને માનવી તો નથી ને ! એ કાળે પ્રશંસાના ઉદ્દગારોમાં આ રીતે લક્ષ્મીનો વ્યય થતું, પણ
જ્યાં દેશ-કાળ બદલાઈ ચૂક્યા હતા ત્યાં એ રીત ચલાવવી શી રીતે? “ઘરના છોકરા ઘંટી ચાટે ને ઉપાધ્યાયને આટો' એ કહેતી જેવી દશા વર્તતી હોય ત્યાં શું થાય ?
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
