Adhyatma Mahima Vachna

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious

Page 8

અપુનર્બંધકદશા છે. પાપ કરતી વખતે પાપ કરવાનું મન તો હોય પરંતુ તીવ્ર પરિણામ ન હોય. તીવ્ર ભાવ તેને કહેવાય કે જેમાં પાપ રાચીમાચીને કરાય છે, ન છૂટકે નહિ. પાપ કર્યા પછી કબૂલ કરવાની વૃત્તિના બદલે બચાવ કરવાની વૃત્તિ હોય તેનું નામ તીવ્રભાવ. આપણી દુષ્ટ પ્રવૃત્તિથી આપણી આંખમાં આંસુ આવે તો મંદ ભાવ, પરંતુ સામાની આંખમાં આંસુ આવે તે તીવ્રભાવ. કષાય કર્યા પછી સામાની આંખમાં આંસુ આવે તો તરત શાંત થઈ જઈએ - એ મંદભાવ છે અને એવા વખતે ‘આટલું કહ્યું એમાં રડવા શું બેઠા ? ભૂલ થાય તો કોઈ પણ કહે...' વગેરે બોલવું તે તીવ્રકપાય છે. એ જ રીતે સંસાર પ્રત્યે માન હોય પણ બહુમાન ન હોય. સંસારનું સુખ મળે ત્યારે ‘લાવો લાવો' કહેવું- એ બહુમાન અને 'લાવો' કહેવું તે માન. સુખ મેળવવા પ્રયત્ન કરવો તે માન અને ગમે તે ભોગે સુખ મેળવવું તે બહુમાન. સર્વત્ર ઉચિત પ્રવૃત્તિ તેને કહેવાય કે જેમાં કોઈને પણ દુઃખ આપવાનો કે ઉતારી પાડવાનો ભાવ ન હોય. આપણને જેવું વર્તન ન ગમે તેવું વર્તન બીજા પ્રત્યે ન કરવું તેનું નામ ઔચિત્ય. જોકે અહીં અપુનર્બંધદશાનાં લિંગો ન જણાવતાં જેઓ અપુનર્બંધક દશા પામ્યા નથી - એ જીવો કેવા હોય છે તે જણાવવાનું કામ આગળની ગાથાથી કર્યું છે. જે અપુનર્બંધક દશા પામ્યા નથી તે જીવો ભવાભિનંદી એટલે કે સંસારમાં આનંદ પામવાના સ્વભાવવાળા હોય છે. આવા જીવો જે કોઇ ધર્મક્રિયા કરે તે અઘ્યાત્મરૂપ નથી, પરંતુ અધ્યાત્મની વૈરિણી છે. આને નિષેધમુખેન નિરૂપણ કહેવાય. અપુનર્બંધકદશા પામેલા જીવો કેવા ન હોય તે હવે જણાવે છે
ન
૧૨
आहारोपधिपूजर्द्धि-गौरवप्रतिबन्धतः ।
भवाभिनन्दीयां कुर्यात् सा क्रियाऽध्यात्मवैरिणी ||५||
અધ્યાત્મ-મહિમા
અપુનર્બંધક દશાથી માંડીને ચૌદમા ગુણઠાણા સુધીની ક્રમે કરીને શુદ્ધિવાળી જે ક્રિયા છે તે બધી જ અધ્યાત્મમયી છે. જો આ રીતે અધ્યાત્મ માનવાનું હોય તો દરેકની ક્રિયા અધ્યાત્મમયી મનાય – આવી શંકા કોઈને હોય તો તેના નિરાકરણમાં કઈ ક્રિયા અધ્યાત્મમાં ગણાતી નથી તે જણાવે છે. આહારની ઈચ્છાથી, ઉપધિ-વસ્ત્રાદિ ઉપકરણની ઈચ્છાથી, પૂજા એટલે કે માનસન્માનની ઈચ્છાથી, ઋદ્ધિ એટલે વૈભવની અથવા સત્તાની ઇચ્છાથી તેમ જ રસગારવ ઋદ્ધિગારવ અને સાતાગારવની ઇચ્છાથી જે કોઈ ક્રિયા કરાય છે તે બધી જ ક્રિયા અધ્યાત્મની બૈરી છે. સારું ખાવા મળે તે માટે તપ વગેરે ધર્મ કરીએ, સારામાં સારી પ્રભાવના મળે માટે ધર્મ કરીએ, લોકો આપણને ધર્માત્મા-આત્માર્થી ગણે તે માટે ધર્મ કરીએ, લોકો આપણને ટ્રસ્ટી બનાવે, પ્રમુખ બનાવે એવા આશયથી ધર્મ કરીએ, આગળ વધીને રસનાની લાલસા પુષ્ટ કરવા ધર્મ કરીએ, દેવેન્દ્રાદિની ઋદ્ધિ મેળવવા ધર્મ કરીએ અથવા શાતા સારી રહે માટે ધર્મ કરીએ તો એ બધો જ ધર્મ અધ્યાત્મમાં નથી ગણાતો. ઉપરથી એ ધર્મ અધ્યાત્મનો વૈરી છે. અધ્યાત્મની પ્રાથમિક કક્ષામાં પણ સુખનો ઉદ્દેશ હોતો નથી. આપણે જે ધર્મ કરીએ છીએ તેમાં આવી એકે ઇચ્છા છે કે નહિ તે વિચારી લેવું છે. આપણે બીજાને કહીએ કે ન કહીએ, આપણી જાતને પૂછવાની જરૂર છે. આ બધી ઇચ્છાઓ પડી હોય ત્યાં સુધી આપણે અપુનર્બંધકદશા પામ્યા નથી - એમ માનવું પડે. આપણે આહારની ઇચ્છાથી ધર્મ કરીએ છીએ ને ? અમે શરૂઆતમાં આયંબિલ કરતા હતા ત્યારે આ જ આશય હતો કે એકાસણામાં મોડું ખાવા મળે, ઠંડું મળે. જ્યારે આયંબિલમાં ગરમાગરમ ખાવા મળે અને વહેલું મળે અને ઉપરથી તપસ્વીમાં ગણાઈએ. આ આહાર માટેનો જ ધર્મ હતો ને ? અમારું દૃષ્ટાંત તમને સમજાવ્યું, હવે તમે જાતે વિચારી લો.
અધ્યાત્મ-મહિમા
૧૩