________________
એમ વાત આવે. આચાર્ય કે પંન્યાસની વાત નથી કરી. કારણ કે મોક્ષે જવા માટે આચાર્યપદ જરૂરી નથી, એના વિના પણ મોક્ષ મળે છે. માટે આપણે માત્સર્ય નથી રાખવું.
માત્સર્ય પછી ભય જણાવ્યો છે. જેને લાભમાં રતિ હોય તેને મારું કોઈ ન લઈ જાય - એવો ભય સતાવ્યા જ કરે. એના બદલે ‘જે જાય છે એ મારું નથી, મારું છે તે જતું નથી.' આટલું માનીએ તો ભય ન રહે. અપયશ ફેલાય તોપણ ભય નથી રાખવો. કારણ કે ઝાંઝરિયા મુનિનો અપયશ ફેલાવા છતાં મોક્ષ ન અટક્યો. અપયશ ફેલાય એવાં કામ ન કર્યો હોય તો અપયશથી ગભરાવાની જરૂર નથી. મરણનો પણ ભય નથી રાખવો. કારણ કે મરણ શરીરનું થાય છે, આત્માનું નહીં.
ભય પછી શઠતા જણાવી છે. એક તો ઈર્ષ્યા કરવાની અને ઉપરથી હિતચિંતા કરું છું - એમ કહીને ટાંટિયાખેંચ પ્રવૃત્તિ કરવી તેનું નામ રાઠતા. આપણા દોષોને ઢાંકીને તેને ગુણરૂપે ખતવવા આ લુચ્ચાઈ છે. આ ભવાભિનંદીનું લક્ષણ છે. આપણે સરળતા રાખવી છે. ત્યાર બાદ અજ્ઞતામૂર્ખતા જણાવી છે. દુ:ખનાં સાધનોને સુખનાં સાધન માનવાં તેનું નામ અજ્ઞતા. જે ધર્મ નથી તેને ધર્મ માનવો - તે અજ્ઞતા. જે ઉપકારી નથી તેને ઉપકારી માનવા તેનું નામ અજ્ઞતા-બાલિશતા. આ અજ્ઞતા ટાળવા માટે જ્ઞાનનું અર્થીપણું કેળવવું પડશે. છેલ્લું લક્ષણ નિષ્ફલારંભ છે. ફળ ન મળે એવી પ્રવૃત્તિનો આરંભ કરવો - આ પણ ભવાભિનંદીનું લક્ષણ છે. આપણે ધર્મ કરીએ છીએ પણ તેનું ફળ મળે છે કે નહિ - તેની ચિંતા જ નથી - આ ભવાભિનંદીપણાનું લક્ષણ છે. તપ કરતી વખતે તપના ફળનો વિચાર નથી ને ? ભગવાને સ્વાધ્યાય થાય તેવો તપ કરવાનું ફરમાવ્યું છે. એના બદલે તપ કરનારા સ્વાધ્યાય ન કરે તે ચાલે ?
સ0 બાહ્ય તપથી નિર્જરા ન થાય ?
અત્યંતર તપ માટે જ બાહ્ય તપ છે. અત્યંતર તપ વિનાનો બાહ્ય તપ કર્મનિર્જરાનું કારણ ન બને, માત્ર કાયકલેશનું કારણ બને. બાહ્ય તપની અસર મુખ્યપણે શરીર ઉપર વર્તાય છે જ્યારે અત્યંતર તપની અસર મુખ્યપણે આત્મા ઉપર વર્તાય છે.
સવ એટલે પ્રધાનતા સ્વાધ્યાયની છે - એમ ?
ના, પ્રધાનતા તપની પણ નહિ, સ્વાધ્યાયની પણ નહિ, કર્મનિર્જરાની છે. આપણી ધર્મપ્રવૃત્તિ કર્મનિર્જરાસ્વરૂપ ફળ ન આપે છતાં એવી પ્રવૃત્તિ ચાલુ રાખીએ અને નિર્જરા માટે પ્રયત્ન ન કરીએ - આ ભવાભિનંદીનું લક્ષણ છે.
शान्तो दान्त: सदा गुप्तो मोक्षार्थी विश्ववत्सलः । निर्दम्भां यां क्रियां कुर्यात् साध्यात्मगुणवृद्धये ।।७।।
અધ્યાત્મને જેઓ પામ્યા નથી તેવા ભવાભિનંદી જીવોનું સ્વરૂપ આપણે જોયું. હવે અધ્યાત્મને પામેલા જીવો કેવા હોય છે અને પોતાની ક્રિયાથી અધ્યાત્મગુણની વૃદ્ધિ કઈ રીતે કરે છે તે જણાવે છે. ભવાભિનંદીપણાનાં જે લક્ષણો જોયાં તેમાંથી એક પણ દોષ આપણામાં હોવો ન જોઈએ : આવો વિચાર તો શ્રોતાના મનમાં આવે ને ? આથી જ આ દોષો ટાળવા અને અધ્યાત્મભાવ પામવા માટે કયા ગુણો જરૂરી છે તે જણાવે છે. તેમાં સૌથી પહેલો ગુણ શાંતતા છે. ભગવાનના શાસનની શરૂઆત ઉપામભાવથી થાય છે. ગુણ અને ગુણીનો અભેદ છે - તે જણાવવા અહીં ગુણીની પ્રધાનતાએ ગુણો જણાવ્યા છે. જે (૧) શાંત હોય, (૨) દાંત હોય, (૩) સદા મન-વચન-કાયાથી ગુમ હોય, (૪) મોક્ષનો અર્થી હોય, (૫) સર્વ જીવ પ્રત્યે વત્સલભાવ રાખનારો હોય, (૬) દંભ વિનાની ક્રિયા કરનારો
અધ્યાત્મ-મહિમા
હh
& ek ek ek ek
* * * * ૨૩
