Book Title: Abhidhan Rajendra Kosh Part 01 Shabdarth Vivechan - Shabdona Shikhar
Author(s): Rajendrasuri, Vaibhavratnavijay
Publisher: Raj Rajendra Prakashan Trust
View full book text
________________ બાદરેકેન્દ્રિયઃ સ્પર્શના એકજ ઇન્દ્રિય જેને મળી છે. તેવા સ્થાવર | બિનપ્રમાણતાઃ જે અંગોની ઊંચાઈ-જાડાઈ-લંબાઈ જે માપની જીવોમાં જે ચક્ષુથી ગોચર થાય તેવા શરીરવાળા. હોવી જોઈએ તે માપની ન હોવી. તેનાથી ઓછી-વધતી હોવી બાઘક તત્ત્વ: કોઈપણ કાર્ય કરવામાં મુશ્કેલી સરજનાર, કામ તે. અથવા જે વાતમાં તથ્ય ન હોય તે. ન થવા દેનાર તત્ત્વ, વિપ્ન ઊભું કરનાર તત્ત્વ. બિનપ્રમાણસર : જે વાત રજૂ કરવામાં કોઈ સમર્થ યુક્તિ ન બાર પર્ષદાઃ ભગવાનના સમવસરણ વખતે નીચે મુજબ 12 | હોય, સાચી દલીલ ન હોય તેવી પાયા વિનાની વાત. જતના જીવોનો સમૂહ વ્યાખ્યાન સાંભળનાર હોય છે. (1) { બીજભૂતઃ અંશે અંશે મૂલકારણ સ્વરૂપ, બાલ્યાવસ્થામાં પડેલા ભવનપતિ, (2) વ્યંતર, (3) જયોતિષિક, (4) વૈમાનિક દેવો, | ધર્મના સંસ્કારો તે ભાવિમાં આવનારા વધુ ધર્મસંસ્કારોનું (5 થી 8) આ ચારે દેવોની દેવીઓ, (9) સાધુ, (10) સાધ્વી, L બીજ છે. (11) શ્રાવક, (12) શ્રાવિકા. | બુઝ બુક્ઝઃ હે ચંડકૌશિક? તું પ્રતિબોધ પામ, પ્રતિબોધ પામ. બાલાપ : અજ્ઞાનતાથી વિવેક વિના કરાતો તપ, જેમ કે બુદ્ધબોધિત જે જ્ઞાની મહાત્માઓ પ્રતિબોધ પામેલા છે. તેઓની પંચાગ્નિતપ, અગ્નિપ્રવેશ, જલપ્રવેશ, પર્વત ઉપરથી પડતું મૂકવું] પાસે ઉપદેશ સાંભળવાથી જે પ્રતિબોધ પામે છે. વગેરે. બુદ્ધભગવાન બૌદ્ધદર્શનની સ્થાપના કરનાર ગૌતમબુદ્ધ ઋષિ. બાહ્ય તપઃ ઉપવાસ કરવો, ઓછું ભોજન કરવું વગેરે છ| બુદ્ધિચાતુર્ય બુદ્ધિની ચતુરાઈ, બુદ્ધિની હોશિયારી, ચાલાકી. પ્રકારનો તપ, જે તપ શરીરને તપાવે, બહારના લોકો જોઈ ! બુદ્ધિબળ બુદ્ધિનું બળ, તીક્ષ્ણ બુદ્ધિરૂપ જે બળ, તેનાથી. શકે તે. બેઇન્દ્રિયઃ જેના શરીરમાં સ્પર્શના અને રસના એમ બે ઈન્દ્રિયો બાહ્ય નિમિત્ત : સમ્યકત્વાદિ ગુણો પામવામાં સહાયક થનાર | છે તે, શંખ-કોડાં-અળસિયાં વગેરે. બહારનાં કારણો, જેમ કે મૂર્તિ, ગુરુજી, સમજાવનાર, કે વડીલો ! બે ઘડી કાલ:૪૮ મિનિટનો સમય, 24 મિનિટની 1 ઘડી. વગેરે. બોધિબીજ: સમ્યકત્વરૂપી મોક્ષનું અવસ્થકારણ, અવશ્યફળ બાહ્ય નિવૃત્તિ ઇન્દ્રિયઃ બહાર દેખાતી અને અંદરની ઇન્દ્રિયની| આપે જ તેવું જે કારણ તે. માત્ર રક્ષા કરનારી, એવી પુદ્ગલના આકારવાળી જે ! બોધિસત્વઃ બૌદ્ધદર્શનમાં “સમ્યદૃષ્ટિ જીવ” માટે પ્રસિદ્ધ ઈન્દ્રિય તે. પારિભાષિક આ શબ્દ છે. મોક્ષનું સાચું કારણ જે તત્ત્વબોધ અને બાહ્યભાવ નિવૃત્તિ પુદ્ગલના સુખ-દુ:ખ સંબંધી વિચારોનો, | તેની રુચિ જે આત્માને પ્રાપ્ત થઈ છે તે જીવ. શરીર, પરિવાર, ધનાદિ સંબંધી વિચારોનો, અને ક્રોધ-માનાદિ ! બૌદ્ધધર્મઃ બુદ્ધ ભગવાને (ગૌતમ બુદ્ધ ઋષિએ) બતાવેલો જે સંબંધી વિચારોનો તથા રાગ-દ્વેષાદિ ભાવોના વિચારોનો ત્યાગ | ધર્મ, સર્વ વસ્તુઓ ક્ષણિક છે ઈત્યાદિ. કરવો તે. બૌદ્ધિકતત્ત્વઃ બુદ્ધિસંબંધી તત્ત્વ, બુદ્ધિગ્રાહ્ય જે ભાવતે. બાહ્યપેક્ષિત : બહારના કારણની અપેક્ષા રાખનારું, જેમ કે બ્રહ્મચર્ય સંસારના ભોગોનો ત્યાગ, આત્મસ્વભાવમાં વર્તન, જ્ઞાનપ્રાપ્તિરૂપ કાર્ય ગુરુજી અને પુસ્તકાદિ બાહ્ય પદાર્થોને પણ | જ્ઞાનાદિ ગુણોમાં જ લીન થવું તે. આધીન છે. બ્રહ્મલોક: વૈમાનિક દેવોમાં પાંચમો દેવલોક. બિનજરૂરી પાપઃ જેની જરૂરિયાત નથી એવું પાપ, જેમ કે નાટક- બ્રહ્મહત્યા : બ્રાહ્મણની હિંસા કરવી, બ્રાહ્મણોને દુઃખ સિનેમા જોવાં. આપવું તે. ભ ભક્તાપાનવિચ્છેદઃ આશ્રિત જીવોને સમયસર ભોજન તથા પાણી] સાથે જોડનાર હોવાથી પ્રાથમિક કક્ષાએ યોગ કહેવાય છે. ન આપ્યું હોય, તેનો વિયોગ ર્યો હોય. ભગવાન ભાગ્યવાન, વીતરાગ અને સર્વજ્ઞ એવા પરમાત્મા. ભક્તિભાવ પ્રભુ પ્રત્યેની ભક્તિ કરવાનો દયમાં રહેલો ભાવ. ભજના જાણવીઃ વિકલ્પ, થાય અથવા ન પણ થાય, હોય અથવા ગે : કમનો ક્ષય કરવાના ત્રણ માગો છે. પ્રાથમિક ! ન પણ હોય, એમ બન્ને પાસાં જ્યાં હોય તે ભજના. જીવો માટે પ્રભુની ભક્તિ એ જ માર્ગ, (મધ્યમ જીવો માટે છે ભટ્ટારક: દિગંબર સંપ્રદાયને માન્ય નગ્ન સાધુઅવસ્થા સ્વીકારતાં ક્રિયામાર્ગ અને ઉત્તમ જીવો માટે જ્ઞાનમાર્ગ). પૂર્વે ક્ષુલ્લકાવસ્થા અને તેની પૂર્વેની અવસ્થાવિશેષ કે જેઓ ભક્તિયોગ: પ્રભુની ભક્તિ કરવી એ પણ આત્માને મોક્ષની | લાલવસ્ત્રધારી હોય છે.
