________________
આપણે આત્મનિરીક્ષણ કરીશું? તે મને કંઈ કષ્ટ પહોંચાડી શકે. આ તો મારાં જ કર્મોનું ફળ મને મળ્યું છે. ભૂલથી એમાં નિમિત્ત બનીને એ પોતાનું અનિષ્ટ કરી બેઠા. આ તેમની ભૂલ છે. ભૂલતો માણસ દયા અને ક્ષમાને પાત્ર છે. તે તો ગાંડો છે ને? એટલે મારી પ્રાર્થના છે કે એક વખત આપણે જઈને ફોજદારને વિનંતિ કરીએ કે તે આ બાબતમાં આગળ ન વધે. જો તેઓ ન માને તો એવી ગોઠવણ કરીએ કે અધરચંદ્ર વિરુદ્ધ કોઈ સાક્ષી ન આપે. મેં હજુ મારું નિવેદન આપ્યું નથી. હું કહી દઈશ કે મારો પગ લપસી જવાથી મને લાગ્યું છે.”
“ગામ લોકો તો આ સાંભળીને દંગ થઈ ગયા હતા. કોઈક મનોમન રામતનુબાબુની પ્રશંસા કરતું. કોઈક તેમની આ દયાને કાયરતા, દેશ-કાળ અને પાત્રના સંદર્ભમાં વિરોધી આચરણ, ગુના વધારવાની ક્રિયા અને મૂર્ખતા કહેતા હતા. રામતનુબાબુની આંખમાંથી પરદુ:ખકાતરતાને લીધે આંસુ વહી રહ્યા હતા.
ગામલોકોમાં શ્રી હરિપદ નામના એક સાત્ત્વિક સ્વભાવના વૃદ્ધ સજજન હતા. તેમને રામતનુબાબુની વાતો બહુ ગમી. તેમણે રામતનુબાબુની પ્રશંસા કરીને તેમનું સમર્થન કરતાં ગામવાસીઓને સમજાવ્યા. ગામલોકોનું મન પણ કંઈક પલટાયું.
એટલામાં ડૉકટર આવી ગયા. ડૉકટર પણ રામતનુબાબુને ઓળખતા હતા . અને તેમના પ્રત્યે શ્રદ્ધા ધરાવતા હતા. રામતનુંબાબુએ અધરબાબુને અનુકૂળ આવે એવો રિપૉર્ટ લખવા ડૉકટરને વિનંતિ કરી, પણ ડૉકટરને તેમની આ વાત ગળે ન ઊતરી. છેવટે તેઓ એ વાતમાં સંમત થયા કે હું હમણાં રિપોર્ટ આપતો નથી. દરમ્યાનમાં તમે ફોજદારને સમજાવી દો. કેસ જ ન ચાલે તો મારા રિપોર્ટની જરૂર જ નહીં રહે, ને બધી વાત પતી જશે.'
ડૉટરના ગયા પછી રામતનુબાજુ ગામના ચાર-પાંચ પ્રતિષ્ઠિત વૃદ્ધ પુરુષોને સાથે લઈ પોલીસથાણામાં ગયા. તેમણે થાણેદારને બધી વાતો સમજાવી અને અધરચંદ્રને તથા તેના સાથીદારોને કેસ ચલાવ્યા વગર જ છોડી દેવા કરગરીને વિનંતિ કરી. થાણેદાર ઉપર રામતનુના આવા વિલક્ષણ વ્યવહારનો પ્રભાવ પડ્યો. સદ્ભાગ્યે તે દિવસે થાણામાં પોલીસના સર્કલ ઈન્સ્પેકટર પ્રમથબાબુ આવેલા હતા. તે પણ આ બધું જોતાસાંભળતા હતા. તેમના ઉપર પણ આની અસર પડી. થાણેદારે તેમની સાથે મસલત કરી.
“આ બધી વાતો અધરચંદ્ર અને તેના સાથીઓ પણ સાંભળતા હતા. તેમનું અંતર પોતાના દુષ્ટકર્મ માટે પશ્ચાત્તાપની આગમાં બળી રહ્યું હતું અને ધીરે ધીરે બદલાતું જઈ નિર્મળ બની રહ્યું હતું.
પ્રમથબાબુ વચ્ચે પડી ગામલોકોને સંબોધી કહેવા લાગ્યા, “જુઓ, તમે એક ગુનેગારને—કે જે ગુનો કરતાં પકડાયો છે બચાવવા જતાં ગુના વધારવામાં મદદગાર થઈ રહ્યા છો, અને તેથી પરોક્ષરૂપે સમાજનું અને ગામનું અહિત કરી રહ્યા છો. આવા ગુનેગારને જરા પણ સજા ન થાય તો અપરાધ કરનારા લોકોનું દુઃસાહસ વધશે, જે સમાજ માટે ઘણું ઘાતક થશે. આ રામતનુબાબુ તો સાધુઠ્ઠય પુરુષ છે.
