________________
૧૪૮
આપણે આત્મનિરીક્ષણ કરીશું? અવિરત સમકિતી–જેમને આત્માનુભૂતિ થઈ ચૂકી હોય, પણ પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક આરંભસમારંભ અને ભોગ-ઉપભોગનો લેશ પણ ત્યાગ જે ન કરી શક્યા હોય તેવા આત્માઓ.
આત્મવિકાસની દૃષ્ટિએ એ આત્માઓ ચોથે ગુણસ્થાનકે રહેલા લેખાય. આ ભૂમિકાએ રહેલ વ્યક્તિ, તેની આંતરિક ઝંખના હોવા છતાં, પ્રારબ્ધ કર્મવશ - વર્યાતરાય અને પ્રબળ ચારિત્ર-મોહનીય કર્મના કારણે–પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક કંઈ વ્રત, નિયમ, ત્યાગ, તપ કે સાધના કરતી-કારવતી ન દેખાય, છતાં તેની ગતિ મુક્તિ તરફની હોય છે. કેવળ બાહ્યપ્રવૃત્તિના ગજથી આવી વ્યક્તિની સાચી ઓળખ ન થઈ શકે. પ્રવૃત્તિની પાછળ રહેલી વૃત્તિને પારખી શકનાર પ્રબુદ્ધ વ્યક્તિઓ જ તેમનો અનાસક્તભાવ ઓળખી શકે અને તેમને યથાર્થ ન્યાય આપી શકે.
અવ્યવહાર રાશિગત જીવ ચેતનાના સ્વલ્પતમ ઉઘાડવાળા એકેન્દ્રિય જીવો, જે એકેન્દ્રિયની પણ નિમ્નતમ અવસ્થાએ રહેલા છે અને એ અવસ્થામાંથી બહાર આવી તેની ઉપરની કોઈ વિકસિત અવસ્થાને કદી પામ્યા જ નથી.
આયંબિલ–એક પ્રકારનું તપ કે જેમાં માત્ર પાણીમાં જ રંધાયેલાં અનાજનું – ઘી, ગોળ, સાકર, દૂધ, દહીં, છાશ, તેલ આદિ રસકસ તેમજ કોઈ પણ પ્રકારનાં ફળ કે શાકભાજી વિનાનું – સાદું ભોજન દિવસમાં એક વાર, એક જ બેઠકે, લેવાનું હોય છે. આરંભ-સમારંભ–જેમાં ઘણી જીવહિંસાની સંભાવના હોય એવી પ્રવૃત્તિઓ.
આર્ત-રૌદ્ર ધ્યાન–આર્તધ્યાન શબ્દ ચિત્તની એ સ્થિતિને આંવરી લે છે કે જેમાં વ્યક્તિનું ચિત્ત પોતાને ગમતી વસ્તુ, વ્યક્તિ કે પરિસ્થિતિ મેળવવાની કે સાચવી રાખવાની સતત ઝંખના અને તે માટેની યોજનામાં રત રહેતું હોય કે પોતાને પ્રાપ્ત અનિષ્ટ વસ્તુ. વ્યક્તિ કે પરિસ્થિતિને દૂર કરવાની કે પોતાથી દૂર રાખવાની ચિંતામાં મશગૂલ રહેતું હોય.
વસ્તુ, વ્યક્તિ કે પરિસ્થિતિનો પોતાને પ્રાપ્ત સંયોગ દૂર કરવા કે ઇચ્છિત સંયોગ મેળવવા કે સાચવી રાખવા હિંસા, જૂઠ, ચોરી આદિનો આશરો લેવાની ગડમથલમાં અર્થાત્ બીજાને નુકસાન પહોંચાડવાની ત્રેવડમાં ડૂબેલું ચિત્ત “રૌદ્રધ્યાન” શબ્દથી સૂરિત છે.
ઉજમણું, વ્રત, તપ કે અમુક ધાર્મિક અનુષ્ઠાનોની પૂર્ણાહુતિ નિમિત્તે, ખુશાલી વ્યક્ત કરવા, કરાતો મહોત્સવ.
