________________
જેવી કે ઝાડ અને પથ્થરમાં અમુક પરાક્રમ કે આત્મા મૂર્તિમાન થયેલાં છે એમ સમજીને તેમની પૂજા કરવામાં આવે છે. આ પૂજવામાં આવેલી વસ્તુને ફેટિશ કહેવામાં આવે છે. પછી પશુએની પૂજા કરવામાં આવે છે, અને તે પછી સૂર્યચંદ્ર જેવી કુદરતી શક્તિઓની પૂજા કરવામાં આવે છે. મનુષ્યોની આદિ કાળની અવસ્થામાં આ ત્રણે પ્રકારની પૂજા જોવામાં આવે છે, અને મન તથા રધૂળ વસ્તુ વચ્ચેનો તફાવત સમજવા વિષે તેઓની શક્તિહીન સ્થિતિ પર તે અવલંબે છે. આદિકાળનાં મનુષ્યોનાં આવાં કાચાં અનુમાનને જડવાદ કહીએ તે આધુનિક જમાનામાં વિજ્ઞાનને નામે જે જે અનુમાને જાહેર કરવામાં આવે છે તેમને પણ જડવાદ નામ આપવું ઘટે છે, કેમકે હાલના કેટલાક વિજ્ઞાનશાસ્ત્રીઓ આદિકાળનાં મનુષ્યોની માફક જ માની બેસે છે કે જીવન, ઇંદ્રિયજ્ઞાન, તથા ઈચ્છાશક્તિથી ધૂળ વસ્તુનાં મૂળ તત્ત્વ ઓતપ્રોત થએલાં છે. આગળના એક વ્યાખ્યાનમાં કપિલની જે વડ કરવામાં આવી છે તે જ વખોડ હાલના કેટલાક પાશ્ચાત્ય તત્વજ્ઞાનીઓની પણ કરવી પડે છે. તેઓ સ્થૂળ વસ્તુ સાથે મન તથા તેનાં વિકરણોને ભેળસેળ કરી દે છે, અને પછી તે વિષે ભૂલી જ જાય છે. મન અને ઈચ્છાશક્તિ આપણું જીવન પર બીજી કઈ પણ વસ્તુ કરતાં વધારે અસર કરે છે. તેની વાત આટલેથી જ પતાવી દેવાય ખરી? તે કયાં ક્યાં કાર્ય કરે છે એ વિષે આપણને કંઈ પણ સૂચના ન આપે? વળી જાણે મન અને તેના વિકરણ હોય જ નહિ એવી રીતે વિશ્વનો ખુલાસે કરે ? આવો મત ધરાવનાર માણસોને જડવાદી કહ્યા વગર છુટકે નથી.
દુનિયાના ઈતિહાસમાં જડવાદની ભૂમિકા કરતાં ચોખ્ખી રીતે ચઢિયાતી ભૂમિકા પર યાહુદીઓ પહેલવહેલા ચઢી ગએલા માલૂમ પડે છે. બીજા માણસોને તે જડવાદના કરતાં ઉમદા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
