________________
૧૯
શિખવતા હતા કે સલળું વિચારરૂપે હસ્તી ધરાવે છે. દાખલા તરીકે દૃશ્ય દુનિયામાં જાત જાતની મેજ જોવામાં આવે છે, કાઇ ગાળ, કાઈ ચારસ, કાઈ ઉંચી, કાઈ નીચી, એમ જુદા જુદા ચાટની અણુિત મેગ્ને દુનિયામાં છે. પરંતુ આ સધળી મેજ માત્ર પ્રતિરૂપે છે. તેઓમાં જે તત્ત્વ સામાન્ય હાય છે—જેતે મેજપણું કહીએ–તે વિચારરૂપે અદ્રશ્ય રહે છે. પ્લેટા કહે છે કે એજ ખરી મેજ છે. એજ પ્રમાણે તે શીખવે છે કે જેટલાં દશ્યા વિશ્વમાં જોવામાં આવે છે તે અમુક મૂળ વિચારનાં પ્રતિરૂપ દશ્યા છે. એમ સૌથી ઉમા વિચાર તે ભલાઇ છે, અને તેજ વિશ્વમાં પ્રાધાન્ય ભાગવે છે.
એરિસ્ટાટલ પશુ જડવાદને સામનેા કરતા હતા અતે શિખવતા હતા કે દરેક દૃશ્ય વસ્તુનું કારણ હોય છે. વળી આપણા મનની રચના એવી છે કે દરેક વસ્તુનું કારણુ શોધ્યા વગર આપણે રહી શકીએ નિહ. વળી બારીકાઇથી જોઇએ છીએ ત્યારે માલૂમ પડે છે કે દરેક વસ્તુ કારણ છે અને પરિણામ પણ છે; તે પછી થનાર અમુક બીનાનું કારણુ છે, અને આગળ બતી ગએલી અમુક ખીનાનું પરિણામ પણ છે. એમ કરતાં કરતાં કારણુ અને પરિામ આખા વિશ્વમાં આતપ્રોત થઇ રહેલાં છે. પરંતુ માણુસના મનની રચતા એવી પણ છે કે તે અનાદિ કાળથી થતી આવેલી કારણુપરિણામની માળા સ્વીકારી શકતું નથી. અમુક પ્રથમ કારણુ માન્યા વગર તે રહી શકતું નથી. સધળાનું પ્રથમ કારણ તે તે ઈશ્વર છે. વળી એરિસ્ટાટલ એથીએ આગળ વધીને જણાવે છે કે વિશ્વમાં ચાર પ્રકારનાં કારણેા નજરે પડે છે: ઉત્પાદક કારણુ, સાધનરૂપ કારણ, મૂળરૂપ કારણુ અને હેતુરૂપ કારણ. જુએ ‘ૐ ત્તિ’ વિષેનું વ્યાખ્યાન. વિશ્વની રચનામાં આ ચારે કારણેા એતપ્રાત
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
