________________
૨૦
થઈ રહેલાં માલૂમ પડે છે, અને તે પૈકી ગમે તે એક મરણના દષ્ટિબિંદુથી વિશ્વને નિહાળાએ તાપણુ ભાખરે વિશ્વનુ એક પ્રથમ કારણ હોવું જોઈ એ એ વિષે ખાતરી થયા વગર રહેતી નથી. આવી રીતે એરિસ્ટાટલે પોતાના કારણવાદરૂપે જે કિલ્લે ચણ્યા હતા તે પર આજપર્યંત જડવાદના થએલા સવ હલ્લા ફટ ગએલા માલૂમ પડે છે. અસાસની વાત એ છે કે પ્લેટ કે એરિસ્ટોટલ નિરપેક્ષ સરજનહારના વિચારને પહેાંચી શક્યા ન હતે. આ બંને મહાન શિક્ષકા એમ માનતા હતા કે વસ્તુ ઈશ્વર સંબંધી અમુક પ્રકારનું સ્વાયત્તશાસન ધરાવે છે, એટલે હસ્તીમાં ડાય એવી વસ્તુમાંથી સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ કરવામાં આવી હતી એમ તેઓ માનતા હતા. આ હિસાબે તે ક્ષિર સરજનહાર નહિ પણ એક મહાન કારીગર ગણાય. આ કારણથી એ એમાંના એક જણુ જડવાદ પર સંપૂર્ણ જય મેળવી શક્યા નહિ.
( ૬ ) એથુિરસ :
પ્લેટા તથા એરિસ્ટોટલના સમય પછી ગ્રોસ દેશમાં જે તત્ત્વજ્ઞાનસરણી ઉપસ્થિત થયેલી તે દેખીતી રીતે ઓછા મહત્ત્વની માલૂમ પડે છે. સાટીસ, પ્લેટા તથા એરિસ્ટોટલના અવસાન પછી ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞાનના સાનેરી જમાના વીતી ગયા. એ નિવિવાદ છે. આ મહાન પુરુષોના વખત પછી જે વિચારસરણીએ ઉપસ્થિત થઇ તેમાંની એક એપિકથુરસના નામ પરથી એળખવામાં આવે છે. આ સરણી ડીમાક્રીટસના તત્ત્વજ્ઞાન પર જ સ્થાપિત થએલી માલૂમ પડે છે, અને તેમાં તેના સિદ્ધાંતાના વિશેષ વિસ્તાર કરવામાં આવેલા જણાય છે. એમ એપિકથુરસની વિચારસરણીમાં પ્રાચીન દુનિયાના જડવાદ તેની પરાકાષ્ટાએ પહેાંચી ગયેલા માલૂમ પડે છે. એપિક્યુસ જાતે લેાકપ્રિય હતા, અને પેાતાની
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
