________________
આ મુલી ડીકીટસને પણ દેખાતી હતી, અને તેથી તે કહેતો હતો કે દિફ અને અણુ સિવાય કંઈ વાસ્તવિક નથી. પરંતુ ડીઝીટસના સઘળા જ્ઞાનને આધાર ઇલિયાનુભવ પર રહે હતો તો દિફ અને અણુ પણ વાસ્તવિક છે એવું તે શા આધારે કહેતો હશે? વળી જે ડીમેડીટસ એક વખતે આપણને એવું જણાવે છે કે સધળું સત્ય વસ્તુભેદનમાં સમાએલું છે તે જ ડીમોકીટસ બીજી વખતે કહે છે કે તેમાં સત્ય છે જ નહિ. આખરે સત્ય કુવાને તળીએ પડી રહે છે અને તે જાવું મુશ્કેલ બને છે, એવું તેને કહેવું પડ્યું એમાં નવાઈ શી?! વળી એમાં પણ નવાઈ જેવું કંઈ નથી કે તેની પાછળના કેટલાક વિજ્ઞાનશાસ્ત્રીઓને કબૂલ કરવું પાયું હતું કે વિશ્વમાં સત્ય જેવું કંઈ જ નથી. આ નુકસાનકારક શિક્ષણ સેફિસ્ટ તત્વજ્ઞાનીઓના વખતમાં તેની પરાકાષ્ટાએ પહોંચ્યું. તેમને વિષે બહુ કહેવાની જરૂર નથી. માત્ર એટલું જ કહેવાજોગ છે કે તેઓ સત્યને ચાહતા નહતા, તેને શોધતા ન હતા, તેમજ સત્ય છે એવું માનતા પણ ન હતા. રાજદ્વારી બાબતમાં અસરકારક ભાષણ કેવી રીતે કરવું એ શિખવવા માટે તેઓ સારૂં મહેનતાણું લેતા હતા, અને બુદ્ધિનો દુરુપયોગ કરીને પિતાનાં પિટ ભરતા હતા.
(૩) જડવાદ પ્રત્યે પ્રીક પ્રત્યાઘાત :
આ સિદ્ધાંતે સોક્રેટીસ તથા પ્લેટને ખોટા લાગ્યા, અને તેઓને એમ પણ લાગ્યું કે તે સ્વીકારવામાં આવે છે તેથી વ્યક્તિગત તથા સમષ્ટિગત આત્માનું સત્યાનાશ વળી ગયા વગર રહે જ નહિ. આથી તેઓએ જડવાદનો સામનો કરવાનું માથે લીધું, અને એથી ઉલટા સિદ્ધાંતે સ્વીકારવા જોઈએ એમ સાબિત કરવાના પ્રયત્ન તેઓ પિતાના જીવનના અંત સુધી કરતા હતા. ઈતિ કરતાં
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
