________________
F
હેતુરૂપ કારણના સ્વીકાર કરવા તે રાજી ન હતા, અને તેથી તેઓને ખલે તે એક નર્યાં યાંત્રિક, અચેતન તથા હેતુહીન ભાવશ્યક્તાના નિયમ દાખલ કરે છે.
હવે આવી દરેક વિચારસરણીમાં તેના પેાતાના વિનાાાં આ સમાએલાં ડાય છે. જડવાદને આધારે એમજ માનવું પડે છે કે આપણું સઘળું જ્ઞાન આખરે વસ્તુખાધન પર આધાર રાખે છે, અને આપણે ઉપર જોઇ ગયા તેમ જ્ઞાનના આધાર તરીકે ઈદ્રિય જ્ઞાન સલામતીભર્યુ નથી. તત્ત્વજ્ઞાનીઓએ જ્યાંકહીં વસ્તુાધનવાદના આશ્રય લીધા છે ત્યાં તેમાંથી સંશયવાદ તથા અજ્ઞેયવાદ ઉપસ્થિત થયા વગર રહ્યા નથી.
આ અંતે એટલે વસ્તુ એધનવાદ તથા સ ંશયવાદ હંમેશાં પોતાને જન્મ· આપનારી માને ભરખી જાય છે. જો વસ્તુ સિવાય કઈ વાસ્તવિક નથી તે। વસ્તુભેદનના અથ શે? વસ્તુ પર વસ્તુ જે સંસ્કાર પાડે તે વિના બીજું શું હેાય ? એમ ડીમેાક્રીટસના કહ્યા પ્રમાણે વિચારને એક પ્રકારનું વસ્તુભેદન માનવું પડે. આના અર્થ એવા થાય કે વસ્તુના સ્વરૂપ સંબધી આપણે કંઇ જ જાણી શકતા નથી. વધારેમાં વધારે એટલું જાણી શકીએ કે આપણી ઈંદ્રિય વડે ફલાણી વસ્તુની આપણા પર લાણી અસર થાય છે, જેમકે હું આ મેજને રંગ જોઉં છું, મને આ નારંગીની વાસ આવે છે, પવનને લીધે આ ઝાડનાં પાંદડાંના અવાજ મારે કાને પડે છે સ્વતઃ મેજ વિષે, સ્વતઃ નારગી વિષે કે સ્વતઃ પવન વિષે આપણે કંઇજ જાણી શકીએ નહિ. સધળા સોંગામાં સધળાં માણસાને માટે ખરૂં પડે એવું એક પણુ વિધાન આપણે કરી શકીએ નહિ. સઘળુ જ્ઞાન સાપેક્ષ હાય છે. દરેક વસ્તુ તમને જુદી લાગે અને મને પણ જુદી લાગે પણ્ તે ખરેખરી કેવી છે એ વિષે કાને ખબર ?
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
