________________
જવા તથા નિરીશ્વરવાદ વણાજ પ્રસરી ગએલા હતા. એ દયને
એક મહાન શિક્ષક કેનયુશિઅસ નામે થઈ ગયો. તે પિતાની વિચારસરણીમાં જે કે ઈશ્વરની હસ્તીને નકાર કરતો ન હતો પણ તે ઈશ્વરવાદ શિખવતો હતો એમ ન કહેવાય. એ વિચારસરણીમાં તે નીતિશાસ્ત્રનું સ્વરાય એ વિશેષ લક્ષણ જોવામાં આવે છે, એટલે કે બુહની માફક તે પણ ઈશ્વરને પડતું મૂકીને નીતિનું રહસ્ય સમજાવવાના પ્રયત્ન કરતા હતા. જે વિચારસરણમાં શ્વિરની અવગણના કરવામાં આવે છે તેમાંથી કોઈ પણ પ્રકારના જડવાને ઉદ્દભવ થવાનો સંભવ રહે છે, અને કન્ફયુશિઅસની વિચારસરણીમાંથી જડવાદને ફણગે ફુટી નીકળે પણ ખરે.
આ વૃત્તિને અટકાવવાનું કામ કર્યુશઅસના મહાન ભાષ્યકાર મેંગ સુએ માથે રાખ્યું. પાશ્ચાત્ય દેશોમાં આ માણસ મેનશિઅસ. નામે ઓળખાય છે. તેનું કહેવું એ હતું કે જડવાદથી ચીનને ભણું નુકસાન થયું હતું. વળી તેણે પોતાને એવો મત દર્શાવ્યો કે જે દેશમાં જડવાદ ચાલે છે, અને તેનો અમલ કરવામાં આવે છે તે કઈ પણ દેશ નભી શકે નહિ. તેના વખતમાં જે જવાદીઓ હતા તેમના મતનું ખંડન કરવા માટે તે પુસ્તકે લખતો હતો, અને એવી રીતે એવા એક ચીની જડવાદીના મતનું વર્ણન આપણુ પાસે ઉતરી આવ્યું છે. યેન્ગ ચાઉએ કહ્યું કે “જે બાબતમાં માણસે એક બીજાથી જુદાં પડે છે તે તો જીવન છે; જેમાં તેઓ એક થાય છે તે મરણ છે. જ્યાં સુધી તેઓ જીવે છે ત્યાં સુધી તેઓમાં બુદ્ધિ તથા નિબુદ્ધિને અને ઉચ્ચતા તથા નીચતાનો તફાવત જોવામાં આવે છે; તેઓ મરી ગયા પછી તો સડો તથા ક્ષય સિવાય બીજું કાંઈ જોવામાં આવતું નથી. આ તે માણસજાતનું સામાન્ય ભાવિ છે. છતાં બુદ્ધિ તથા નિબુદ્ધિ તેમ જ ચિતા તથા નીચતા કેઈના કાબૂમાં નથી; તેમ જ સડા તથા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
