________________ ગાયકીઓ પ્રધાન સ્થાન ભોગવતી હતી એટલે ગઝલ સંગીતનો કોઈ રાગ છે એમ મનાતું હતું. આ માન્યતા યથાર્થ નથી. મધ્યકાલીન સમયમાં કેટલાક જૈન મુનિઓએ રાજ્યાશ્રય પ્રાપ્ત કરવા કે વિરોધના ઉપશમનના હેતુથી ફારસી ભાષાનો અભ્યાસ કરીને ધર્મ, દેશ, યાત્રાનું વર્ણન કરતી "Narrative" ગઝલોની રચના કરી હતી. “ગઝલ” ક્રિયાપદ ઉપરથી ગઝલ શબ્દ ઉદ્ભવ્યો છે. તેનો અર્થ પ્રેમની વાત કે સંવનનની વાણી એમ થાય છે. ગઝલ બબ્બે પંક્તિઓના યુગ્મમાં રચાય છે. આ યુગ્મકને બેતે અથવા “શેઅર' કહેવાય છે. તેમાં બન્ને પંક્તિના કાફિયારદીફ જાળવવામાં આવે છે. પછીના “શેરો' કાફિયારદીફ વિનાના હોય છે. દીપવિજય કવિની ગઝલોના સંદર્ભમાં આ પ્રકાર વિશેની માહિતીનો ઉલ્લેખ અનિવાર્ય બની રહે છે. ગઝલ મૂળભૂત રીતે ફારસી ભાષાનો કાવ્ય પ્રકાર છે. શ્રી કૃષ્ણરામ મહારાજે સં. ૧૮૭૦માં “કળિકાળના ગરબાની રચના કરી છે. તેમાં અનેક વસ્તુઓ સાથે ફરિયાદ કરી છે. તે સાથે એ પણ ફરિયાદ કરી છે કે ફારસી ભાષાના સંપર્કથી આ ગઝલ-પ્રકાર આપણે ત્યાં દાખલ થયો હોવો જોઈએ. ગઝલની ચાલને રેખતો કહે છે. “ફારશિયોના હરફ વસ્યા વિપ્રની વાણે ગઝલ રેખતા તરફ ગમતા દીઠા ગાણે.” 1 16 મા 17 મા સૈકાની ભવાઈ રચનામાં રેખતા' મળી આવે છે. સ્થળ વર્ણન અને તીર્થ મહિમાની ગઝલો જૈન કવિઓએ રચી છે. સંસ્કૃત સાહિત્યમાં તીર્થ માહાભ્યની રચનાઓ છે તેવી જ 149
