________________ પ્રકરણ - 6 ગઝલ મધ્યકાલીન કાવ્યપ્રકારોમાં જૈન સાહિત્યકારોનું પ્રદાન મૂલ્યવાન ગણાય છે. આ કવિઓએ વિવિધ વિષયોમાં કાવ્ય રચનાથી સાહિત્યને સમૃધ્ધ કર્યું છે. પરંપરાગત કાવ્ય પ્રકારો ઉપરાંત ગઝલ જેવા પરદેશી કાવ્ય પ્રકારની રચનાઓ જૈન કવિઓએ કરી છે. કવિ દીપવિજયની આ પ્રકારની રચનાઓ સંખ્યાની દ્રષ્ટિએ વિશેષ નોંધપાત્ર છે. વડોદરાની ગઝલ, સુરતકી ગઝલ, ઉદેપુરકી ગઝલ, પાલનપુર ગઝલ, સિનોર ગઝલ, ખંભાત ગઝલ, જંબુસર ગઝલ જેવા સ્થળોની ગઝલો રચી છે. ગઝલનો જન્મ અરબસ્તાનમાં થયો હતો. તેનું “ઇલ્પે અરૂઝ' (છંદ- બંધારણ) ઈ.સ. 731 થી 787 વચ્ચે થયેલા બસરાના વતની અહમદ ખલીલ બસરીએ સર્વ પ્રથમ આપ્યું હતું. ત્યાંથી ગઝલ ઈસ્લામ ધર્મના પ્રચાર સાથે ઈરાનમાં ગઈ. અહીં ફારસી ભાષાને ગઝલ એટલી બધી અનુકૂળ આવી ગઈ કે એનું સ્વરૂપ સોળે કળાએ ખીલી ઊઠ્યું ત્યાર પછી વિશ્વના અન્ય દેશોમાં તેનો પ્રચાર થયો. ગઝલ ફારસી અને ઉર્દૂ ભાષાના પ્રભાવથી ગુજરાતી ભાષામાં પ્રવેશ પામી છે. મુસલમાન શાસનકાળ દરમ્યાન મુસ્લિમ સંતો, ફકીરો અને સૂફીવાદીઓએ ગઝલને પોતાનો કાવ્ય પ્રકાર માનીને રચનાઓ દ્વારા સમૃધ્ધ કરી હતી. આરંભમાં એમ માનવામાં આવતું હતું કે મુસલમાનો ગઝલ ગાય છે અને લખે છે. ગઝલમાં ડુમરી, દાદરા, કવ્વાલી વગેરે 148
