________________
ગુ સ સા બ્રા જ્ય (ચાલુ) અને સફેદ હુના
૩૩
કૃત્રિમ, સાહિત્યને અનુકૂલ રૂપાંતર રૂપ તે હતી. ધર્મ તથા સામાજિક આચારની બાબતમાં રાજા તથા પ્રજા પર જેમજેમ પંડિતાના પ્રભાવ વધતા ગયેા તેમતેમ તેમના વિચારેાના વાહન રૂપ ખાસ ભાષાને ઉપયેાગ વધારે વિસ્તૃત થયા અને દરબારી તથા વિધિપૂર્વકનાં બધાં દસ્તાવેજોમાં ધીમેધીમે પ્રાકૃતનું સ્થાન તેણે લીધું. ઈ.સ. પૂર્વેના ત્રીજા સૈકામાં પ્રાકૃત લોકો સમજે એવી સહેલી લાકભાષામાં પેાતાનાં શાસનેા સંખેાધી અશોકે સંતાષ માન્યા હતા; પણ ઈ.સ. પછીના બીજા સૈકાની અધવચમાં ક્ષત્રપ દામાને એમ લાગ્યું કે પોતાનાં પરાક્રમાને પ્રૌઢ સંસ્કૃત ભાષામાં લખ્યું જ પૂરતો રીતે ભવિષ્યની પ્રજા માટે જીવતાં રાખી શકાય. આ પુસ્તકમાં એ વિષયમાં બહુ ઊંડા ઊતરવાનું અસંભિવત છે અને અહીં તે એટલું જ જણાવવું બસ છે કે બ્રાહ્મણધર્મના પુનર્વનની સાથેસાથે બ્રાહ્મણેાની પવિત્ર ભાષા સંસ્કૃતને બહુ જ બહેાળા વિસ્તારમાં પ્રચાર થયા.
સંસ્કૃતનું પુનરુ
જીવન
કારણા ગમે તે હાય પણ એટલું તે પૂરતું પૂરવાર થયું છે કે બીજા સૈકામાં વ્હેવામાં આવતી બ્રાહ્મણધર્મનાં લાકઋચિને પુનઃ પ્રાપ્ત થવાની બાબત તેમજ તેની સાથેસાથે ગુપ્તયુગમાં થયેલા સંસ્કૃત ભાષાના પુનરુજ્જીવનને ત્રીજા હિંદુ પ્રતિકાર્યસૈકામાં ગૂજરાત તથા સૌરાષ્ટ્રના ક્ષત્રાએ ખૂબ ઉત્તેજન આપ્યું, અને ચેાથા તથા પાંચમા સૈકામાં ગુપ્ત સમ્રાટોએ એને માથે વિજયના કળશ ચઢાવ્યેા. એ રાજાએ બૌદ્ધ અને જૈન સંપ્રદાયેા પ્રત્યે સહિષ્ણુ હતા અને ત્રણેક પ્રસંગેામાં તે અંગત રીતે બૌદ્ધ સંપ્રદાયમાં ઋચિ ધરાવતા હતા, છતાં તેઓ પોતે જાહેર રીતે સનાતની હિંદુ હતા અને સામાન્ય રીતે પંડિતાની ભાષા સંસ્કૃતમાં અતિ કુશળ બ્રાહ્મણ સલાહકારેની સલાહ મુજબ વર્તનારા હતા એમાં જરાયે શંકા જેવું નથી. ઔદ્દોએ
