________________
હિંદુસ્તાનને પ્રાચીન ઇતિહાસ ઉત્તરે ભવ્ય મઠ બાંધીને, તામ્રપટ પર લખેલો પિતાને મરથ તેણે પૂરે કર્યો. એ મકાન ત્રણ માળ ઊંચું હતું અને તેમાં છ મોટા ઓરડા હતા. ત્રણ મીનારાઓથી તેને શણગારવામાં આવ્યું હતું અને ૩૦થી ૪૦ ફીટ ચોમેર ફરતા મજબૂત કોટથી તે રક્ષાયેલું હતું. ઊંચામાં ઊંચી કળાનો ઉપયોગ કરી, મોંઘા મેંઘા ઉમદા રંગેથી તેના શણગાર રચવામાં આવ્યા હતા અને સોના તથા ચાંદીમાં ઢાળેલી બુદ્ધની મૂર્તિ પર ખીચખીચ હીરા મઢવામાં આવ્યા હતા. ખુદ બુદ્ધ ભગવાનનાં અવશેષને સંઘરતા વધારાના સ્તૂપે પણ મઠની મુખ્ય ઈમારતને શોભે એવા હતા. સાતમા સૈકામાં જ્યારે હ્યુએન્સાંગે એ મઠની મુલાકાત લીધી, ત્યારે એ ભવ્ય સ્થાનકમાં મહાયાન પંથની સ્થવિર શાખાના એક હજાર સાધુઓ રહેતા હતા, અને લંકાથી આવતા યાત્રીઓની તેઓ ખૂબ ખાતરબરદાસ કરતા હતા. એ મઠની જગા આજે એક મોટા ટીંબાથી ઓળખાય છે.૧
એમ માનવા કારણ છે કે દક્ષિણમાંથી પાછા ફર્યા બાદ, પિતાની અનેકવિધ જીતની ઉજવણુને જાહેર સમારંભ કરવા અને પિતાની
સત્તાને સાર્વભૌમપણાની જાહેરાત આપવા, અશ્વમેધ યજ્ઞ પુષ્યમિત્રના સમય પછી ઉત્તર હિંદમાં બંધ
પડી ગયેલી અને લાંબો સમય નહિ કરવામાં આવેલી એવી અશ્વમેઘ યજ્ઞની વિધિને ફરી ચાલુ કરવાને સમુદ્રગુપ્ત નિશ્ચય કર્યો. આ સમારંભ ઘટતા દબદબા સાથે અને બ્રાહ્મણોને
૧ સમુદ્રગુપ્ત સાથે મેઘવાહનનું સમકાલીનપણું એક ચીની પુસ્તક ઉપરથી સીવેઈન લેવિએ શોધી કાઢેલું છે અને આ પહેલાં ઉલ્લેખેલા ગુમ સાલવારી પરના એક લેખમાં તેમજ “ધ ઈસ્ક્રિપ્શન્સ ઓફ મહાના મન એટ બોધ ગયા” એમાં તે લેખકે ચર્ચા કરેલી છે (ઈન્ડિ. એન્ટિ. ૧૯૦૨ પૃ. ૧૯૨) પણ એ લેખો લખાયા ત્યારે હું ધારતો હતો તેના કરતાં મેઘવર્ણ મેટું રાજ્ય કરેલું છે. ઈ.સ. ૩૫ર અને ૩૭૯ (તરામ મહાવંશ ૧૯૧૨ પૃ. ****)એની ખરી સાલ કાંઈક વહેલી હશે.
