________________
૧૩
ગુપ્ત સામ્રાજ્ય અને પશ્ચિમના ક્ષત્રા
પાત્ર બન્યા હતા. આથી જ્યારે આપણને ખબર પડે છે કે તે વાયવ્યનાં કુશાન રાજા જોડે તેમજ લંકા તથા ખીજા દૂરના દેશા જોડે રાજકીય સંબંધ બાંધતા, ત્યારે આપણને કશું આશ્ચર્ય થતું નથી. વાયવ્ય સરહદ પરના તમામ રાજાએને તે સમયે ‘શકરાજા' એવા એક સમૂહમાં જ ગણવામાં આવતા હતા.
લંકાના રાજા તથા સમુદ્રગુપ્ત વચ્ચે ઈ.સ. ૩૬૦ના અરસામાં અકસ્માત રીતે વ્યવહાર શરૂ થયા હતા. લંકાના બૌદ્ઘ રાજા મેધવ હીરકમંચનુ દર્શન કરવા તથા મુદ્દગયાના લંકાથી એલચી પવિત્ર વૃક્ષની પૂર્વે અશોકે બાંધેલા માની યાત્રા કરવા એ સાધુએ મેાકલ્યા હતા. એ રાજાના ૨૭ વર્ષના રાજ્યના સમય લગભગ ઈ.સ. ૩૫૨થી ૩૭૯ના ઠરાવવામાં આવે છે. લંકાથી હિંદમાં મેકલેલા એ સાધુઓમાંના એક તા તે રાજાના ભાઈ હતા. સાંપ્રદાયિક દેશને કારણે એ પરદેશીઓનું કાંઈ રૂડું અતિથ્ય થયું નહિ અને પેાતાના દેશમાં પાછા કરતાં તેમણે પોતાના રાજાને ફરિયાદ કરી કે હિંદમાં આરામથી રહી શકાય એવું એકે સ્થાન તેમને મળી શક્યું નહિ. રાજા મેધવર્ણને એ રિયાદ વ્યાજખ્ખી લાગી અને તેથી તેણે એ દુઃખ દૂર કરવા એક મઠ બાંધવાના નિશ્ચય કર્યાં, કે જ્યાં પવિત્ર ધર્મસ્થાનેાની યાત્રાએ જતા તેના પ્રજાજનાને પૂરતી અને અનુકૂળ બધી સવા મળી રહે. આથી તેણે હિંદના સમ્રાટ્ સમુદ્રગુપ્તના દરબારમાં એલચીએ મેાકલ્યા, અને પ્રાચીન કાળથી જે રત્ના માટે લંકા પ્રખ્યાત છે તે રત્ના તથા બીજી કિંમતી ભેટાના જબરા જથ્થા તેમની જોડે સમ્રાટ્ના નજરાણા માટે માકલી આપ્યા, અને હિંદની ભૂમિ પર મઠ બાંધવાની પરવાનગી આપવા પ્રાર્થના કરી. દૂર આવેલા એક રાજા તરફથી આવેલી આ પ્રકારની પ્રાર્થનાથી સમુદ્રગુપ્ત ફુલાઇ ગયા, ને એ નજરાણાંને ખંડણી તરીકે ગણી લઈ તેણે માગેલી પરવાનગી આપી. એલચી પાતાને દેશ પાછેા કર્યો અને પૂરા વિચારને અંતે રાજા મેધવષ્ણુ તે પવિત્ર વૃક્ષની પાસે મા બાંધવાનું નક્કી કર્યું. તે વૃક્ષની
