________________
૧૬૬
હિંદુસ્તાનને પ્રાચીન ઇતિહાસ કુળો તથા સંપ્રદાયોનાં પરસ્પર વિરોધી લાભને કાબૂમાં રાખવાની શકિત ધરાવનાર સાર્વભૌમ સત્તા સ્થાપવાના હર્ષના સફળ અને ઝળકતા સિધ્ધ યત્નને પરિણામે હુનેના આક્રમણની આફતનાં માઠાં પરિણામ કાંઈક અંશે છવાઈ ગયાં છે. જ્યારે એને બળવાન હાથ રાજ્યતંત્ર પરથી ઊઠી ગયે, ત્યારે એ બધાં પરસ્પર વિરોધી તત્ત્વ છૂટાં થયાં અને જેની નોંધ નથી રહી એવા અંધાધૂધીના ગાળા પછી આ પ્રકરણમાં તેનાં આગળ પડતાં લક્ષણો દ્વારા વર્ણવેલાં રાજ્યની નવી તંત્રરચના તેને પરિણામે હિંદના રાજ્ય પ્રકરણના ક્ષેત્રમાં ઊભી થવા પામી.
એતે બરાબર સિધ્ધ થયેલું જણાય છે કે હુનની વિવિધ જાતિઓના સમૂહ અથવા ટેળાએ તેમની મુખ્ય કાયમી વસાહત
રાજપૂતાના અને પંજાબમાં કરી. એ પરદેશીગુજરે ઓના સમૂહમાં હુને પછી બીજે જ સ્થાને ગુર્જર
આવે છે. હિંદના વાયવ્ય ભાગમાં બહોળા વિસ્તાર પર પથરાયેલી મધ્યમ વર્ગની “ગૃજર” એ નામથી બોલવામાં ઓળખાતી જાતિના નામમાં એ ગુર્જરનું નામ હજી ટકી રહેવા પામ્યું છે. મૂળથી ઢોર ચરાવી જીવતા આ “ગૂજરો’ બીજી ઘણી હિંદી વણે કરે છે તેમ મોટે ભાગે ખેતીના કામમાં રોકાયેલા છે. જાટ અથવા જટ લોકો તે ગૂજરો કરતાં પણ વધારે અંશે ખેતીનો જ ધંધો કરે છે. સર્વત્ર તેઓ ગૂજરે જોડે નિકટ સંબંધ ધરાવતા અથવા તેમને મળતા જણાય છે, જોકે બન્ને જાતિઓ વચ્ચેના સંબંધની ચોક્કસ વ્યાખ્યા આપવી અશક્ય છે. જાટ કે ગૂજરમાંથી એકે રાજપૂત અથવા ક્ષત્રિય પદને યોગ્ય ગણાતા નથી, પણ ઘણાખરા પંજાબના જાટે રાજપૂતોના વંશજ હોવાનો દાવો કરે છે.
હાલમાં એવી શોધ થયેલી છે કે મધ્ય યુગના આરંભ કાળમાં ગુર્જર રાજ્યો બહુ આગળ પડતું સ્થાન રેતાં હતાં. ભરૂચમાં એક
નાનું ગુર્જર રાજ્ય હતું અને રજપૂતાનામાં ગુર્જર રાજ્ય તેમનું મોટું રાજ્ય હતું એ વાત તો ઘણાં
