________________
ઉત્તર હિંદને મધ્યયુગીન રાજે
૧૬૫ મોટે ભાગે વર્ણવ્યવસ્થાની એ પ્રણાલીમાં તૂટ હુનેના આક્રમણની પડી જણાય છે. એ હુન આક્રમણોની સાહિઅસરે યમાં તો બહુ જ ઓછી અને નહિ જેવી નોંધે
છે, પણ જાતિશાસ્ત્ર, પુરાતત્ત્વ તથા સિક્કાશાસ્ત્રના ક્ષેત્રમાં થયેલી પરચુરણુ શોધોથી એ ધોની એટલી બધી પૂરવણું થઈ છે કે તે યુગના અભ્યાસીના મન પર એવી પ્રબળ છાપ પડે છે કે પુરાણો તથા બીજી સાહિત્યની કૃતિઓના વાંચન પરથી આપણને જણાય છે તેનાથી વધારે ઊંડી છાપ એ હુનના આક્રમણથી હિંદુ સંસ્થાઓ અને રાજ્ય પ્રકરણ પર પડેલી છે. એ જંગલીઓની ચઢાઈઓનાં વિગતવાર વર્ણન આપવાની બાબતમાં હિંદુ લેખકો બહુ અનિચ્છા બતાવે છે અને મૌનના કાવતરા માં તેઓ સૈ સહમત થાય છે. તેઓ મહાન ઍલેકઝાંડરની હયાતીને ઉલ્લેખ સર કરતા નથી. તે જ રીતે ગુજરાતના ઇતિહાસકારો મહમદ ગજનીના સોમનાથના ઘેરા તથા લૂંટ વિષે જાણે જાણતા જ ન હોય એમ કરે છે, એ પ્રખ્યાત ધાડની વાત વિગતવાર રીતે મુસલમાન લેખકોએ ન નોંધી હોત તે હિંદી સાહિત્યમાં કે શિલાલેખોમાં તેની કોઈ નોંધ જોવામાં ન આવત. આમ હોવાથી હુનોનાં હિંદ પર રેલાયેલાં પૂરોની નોંધ ઘણી જ ઓછી છે તેમાં આશ્ચર્યનું કોઈ કારણું નથી. એ બનાવની અગત્યની ઓળખ હાલના જમાનાના પુરાતત્વજ્ઞોની ધીરજભરી શો દ્વારા ખૂબ પ્રયાસથી કરવાની છે. આ જગાએ એ બાબતના અટપટા પુરાવા આપવાનું અશક્ય છે. પાંચમા અને છઠ્ઠા સૈકામાં હનો અને તેમની જોડેની બીજી પરદેશી જાતિઓનાં ઉપરાઉપરી થયેલાં આક્રમણથી ઉત્તર હિંદમાનો હિંદુ સમાજ તેના પાયામાંથી હચમચી ગયો, પ્રાચીન પ્રણાલીની અખંડ સાંકળ તૂટી ગઈ અને વણે તથા રાજ્ય કરતાં કુટુંબોની પુનર્ઘટના થઈ એવું અમારું કથન સ્વીકારવાની અમે અમારા વાચકોને વિનંતિ કરીએ છીએ, ઈ.સ. ૬૧૨થી ૪૭ સુધીનાં પાંત્રીશ વર્ષોના અમલ દરમિયાન તેની સત્તા નીચે આવેલાં વિવિધ જાતિ,
