________________
ઉત્તર હિંદનાં મધ્ય યુગીન રાજ્યો
૧૬૭ વર્ષોથી પૂરાતત્ત્વોના જાણવામાં હતી; પણ નવમાં, દશમાં તથા અગિયારમા સૈકામાં કનોજમાં રાજ્ય કરતા બળવાન રાજવંશના ભેજ અને બીજા રાજાઓ ગુર્જરો હતા એ હકીક્તની જાણ તો અર્વાચીન સમયમાં થઈ ગણાય. શિલાલેખોમાંના સંવતનાં ખરાં વાચન નિશ્ચયપૂર્વક થયાં તે પહેલાં તે સંવતનાં થયેલાં ખોટાં વાચનથી એ રાજવંશનો ખરે ઇતિહાસ ખૂણે પડી ગયો હતો. હવે એમ ચોક્કસ રીતે સિધ્ધ થયું છે કે ભોજ (આશરે ઈ.સ.૮૪૦-૮૦) તથા તેના પૂર્વગામીઓ અને અનુગામીઓ ગુર્જર જાતિના પ્રતિહાર કુળના હતા અને પરિણામે રાજપૂતોનું બહુ જાણીતું કુળ પરિવાર ગુર્જર અથવા ગૂજર જાતિની શાખા છે.
“અંદરાસો' અને બીજાં પાછળથી થયેલાં લખાણમાં મળી આવતી જાણીતી લોકકથા તેના જુદાજુદા રૂપાંતરોમાં પવાર (પરમાર), પરિહાર
(પ્રત્તિહાર), ચહુઆણ (ચાહુમાણ) અને સોલંકી અગ્નિમાંથી જન્મેલાં અથવા ચાલુક્ય એ ચાર રાજપૂત કુળોને અગ્નિકુળ કુળ” એટલે કે દક્ષિણ રજપૂતાનામાં આવેલા
આબુ પર્વતના યજ્ઞકુંડમાંથી ઉત્પન્ન થયેલા રાજપૂતોના સમૂહમાં મૂકે છે. ઉપર જણાવેલાં ચાર રાજપૂતોનાં કુળ પરસ્પર સિંબંધ ધરાવે છે અને તે બધાં દક્ષિણ રજપૂતાનામાંથી ઉદ્દભવ્યાં એ ઐતિહાસિક સત્યોને એ લોકકથા દર્શાવે છે. મી. કૂક વ્યાજબી ટીકા કરે છે તેમ “એ કથા અગ્નિથી થયેલી શુદ્ધિનું દર્શન કરાવે છે, અને તે શુધ્ધિના દશ્યનું સ્થાન દક્ષિણ રજપૂતાનામાં મૂકે છે. એ શુધ્ધિ ક્રિયાથી પરદેશીઓનો અશુદ્ધિ દોષનો પરિહાર થયો અને તેઓ હિંદુ વર્ણવ્યવસ્થામાં દાખલ થવાલાયક થયા.
એ ચાર કુળોમાંનું એક પરિવાર નિસંદેહરીતે “ગુર્જરી થડની શાખા છે એ તથ્ય પરથી એવી મજબૂત માન્યતા બંધાય છે કે
બાકીનાં ત્રણ કુળો પણ ગુર્જરે અથવા એમના પરિહારે જેવા જ હિંદ બહારથી આવેલા પરદેશીઓના
વંશજ હશે. આવી રીતે રાજપૂત કુળોમાંના કેટલાંક
