________________
૪૦૬ ]
મરાઠા કાલ
[ પરિ
એ લાખ રૂપિયાની ઉદાર સખાવત કરી એના ગ્રંથાલયનું મકાન તથા પોતાનાં માતુશ્રીના નામે રાજમાઈ ટાવર (૧૮૭૮) અંધાવ્યું....પ૬ કાલાખા–મું બઈની ખાડી પુરાતાં હવે કાલાખાથી ચગેટ સુધીની રેલવે કરી શકાઈ (૧૮૭૩). મુંબઈમાં ગૅસના દીવા અને યંત્ર વડે કૂવામાંથી પાણી કાઢવાની પહેલ એકપારસી ગૃહસ્થે મઝગાંવમાં કરેલી,
6
,
૧૮૬૦ માં મૅમ્સે યુનાટેડ મિત્ર અને રૅાયલ મિલ કાઢનાર પણ ગુજરાતી હતા.પ૭ ૧૮૬૪ માં મહારાણી વિકટોરિયાનું સફેદ સગેમરમરતુ' બાવલુ વડેાદરાના મહારાજા ખંડેરાવ ગાયકવાડે ૧૮૬૪ માં તૈયાર કરાવી આપેલું.પ૮ ખુરશેદજી ફરદુનજી પારેખે ઇંગ્લૅન્ડમાં ફુવારા તૈયાર કરાવી ૧૮૬૨ માં ચĆગેટ પર શરૂ કરાવ્યા, જે લેારા ફાઉન્ટન ' તરીકે જાણીતા છે. મુંબઈમાં શિક્ષણસંસ્થાએની શરૂઆત ગુજરાતીએએ કરી હતી પહેલવહેલી પ્રાથમિક શાળા શેઠ શ્રી ગેાકુલદાસ તેજપાલે માંડવી લત્તામાં શરૂ કરી હતી. ૧૮૭૦ માં એમણે મુંબઈમાં ધેાખી તળાવ પાસે સૃસ્પિતાલ બંધાવી. કોલાબામાં ચાલતા રૂના મોટા વેપારની શરૂઆત કચ્છી પ્રજાએ કરેલી. રૂના નામાંકિત વેપારી શેષ શ્રી કેશવજી નાયકે મોટી રકમ ખરચી ફુવારા બંધાવી મ્યુનિસિપાલિટીને સુપરત કરેલા, ૫૯
રોયલ એશિયાટિક સાસાયટીની માએ બ્રાન્ચને શેષશ્રી ઢાવસજી જહાંગીરે તથા પ્રેમચંદ રાયચંદે ધણી આર્થિક મદદ કરેલી. એ સંસ્થાની સશોધન– પ્રવૃત્તિઓમાં જૂનાગઢના ભગવાનલાલ ઇંદ્રજીને ફાળા ગણનાપાત્ર છે, શેઠશ્રી મયાભાઈ હેમાભાઈ અમદાવાદના એસવાળ જ્ઞાતિના નગરશેઠ હેમાભાઈ વખતચંદના પુત્ર હતા. એમણે ગિરગામ બેંક રોડ પર ‘ચાઈના ખાગ ' બંધાવ્યે હતો. સર્ કાવસજી જહાંગીરે મુંબઈમાં મિલા કાઢી અને કાવસજી જહાંગીર હાલ ' બંધાવ્યા. ૬
'
"
૧૯ મી સદીના આખર ભાગમાં આગાટ આગગાડી વગેરે ઝડપી વ્યવહારસાધના થવાથી મુંબઈના વેપાર-રાજગારમાં અભિવૃદ્ધિ થઈ. મુંબઈમાં માંડવી લત્તો વેપારનું મોટું મથક હતા. કચ્છી વેપારીઓના મુખ્ય વસવાટ એ લત્તામાં હતા. વાણિયા ભાટિયા લુહાણા ખાજા મેમણુ વારા વગેરે વેપારી કામો પણ એ લત્તો પસંદ કરતી. તે રાજગાર એ સમયે દસા એશવાળાના હાથમાં. હતા. કરિયાણા વગેરેની દુકાનદારી વીસા ઓશવાળ કરતા. તેલીબિયાંના ધાંધામાં.. લુહાણા માખરે હતા. ખાજાએ આફ્રિકા વગેરે સાથે આયાતનિકાસ કરતા, મેમા તથા વારાઓ ગ્લાસવેર કટલરી નિ`ચર વગેરેના રાજગાર કરતા.૬ ૧
