________________
શિષ્ટ ] ' અર્વાચીન મુંબઈના આરંભક વિકાસમાં. [૪૦૫
એમને “જે. પી.” અને “કેસરે હિંદ”ના ખિતાબ આપેલા. અમદાવાદના શેઠ હઠીસિંહ કેસરીસિંહ અફીણના વેપારમાં એમની સાથે ગાઢ સંબંધ ધરાવતા.૪૯ એમની મુંબઈમાં શાખાઓ હતી.
કચ્છથી પણ વણિકનાં કુટુંબ મુંબઈ આવી વસ્યાં. એમાં શિવજી નેણશી, નરસી નાથા, કેશવજી નાયક, વેલજી માલુ, ભીમશી રતનશી, ઘેલાભાઈ પદમશી, ભારમલ પરબત, પૂનથી દેવજી વગેરે દસા ઓશવાળાનાં તથા કેશવજી જાદવજી, ગોકુલદાસ તેજપાળ, જીવરાજ બાબુ, માધવજી ધરમશી વગેરે ભાટિયાએનાં કુટુંબ મુખ્ય હતાં.” વહાણવટામાં તથા ધીરધારમાં કચ્છના સોદાગર નામાંકિત હતા. કચ્છના શેઠશ્રી શિવજી નેણશીએ પુષ્કળ દ્રવ્ય કમાઈ પરજાઉમાં ભવ્ય મંદિર બંધાવ્યું હતું.૫૧ કરછના શેઠ નરશી નાથાએ ખારેક બજારમાં અનંતનાથનું દેરાસર બંધાવ્યું હતું.૫૨
શેઠ ઘેલાભાઈ પદમશીએ એક મિલ ઊભી કરી હતી.૫૩ રૂના વેપારમાં કછીઓ સારી ફાવટ ધરાવતા. ભાટિયા જ્ઞાતિના શેઠ “કેશુકાકા (કેશવજી જાદવજી)ના કુટુંબના વલ્લભદાસ શેઠે કટમાં ભાટિયા હાઈસ્કૂલ ને તારદેવમાં ભાટિયા ઇસ્પિતાલ કાઢી.૫૪ ગોકુલદાસ માધવજીએ મિલે કાઢી હજાર માણસોને રોજી આપી હતી. એમના પુત્ર મથુરદાસ ગોકુલદાસે પેઢીની આંટ ખૂબ વધારી હતી. તેઓ “રેસના રાજા” કહેવાતા.૫૫ સન ૧૮૫૦ સુધી વિદેશ સાથે વેપાર મેટાં વહાણો ભારફતે ચાલતે. આગબોટ અને આગગાડીનાં સાધન ત્યારે નહોતાં.
જામનગરના શ્રી મૂળજી જેઠાએ મુંબઈમાં આવી, વેપાર કરી ઘણું કમાઈ, મૂળજી જેઠા માર્કેટ બંધાવી કાપડના વેપારને ઉત્તેજન આપ્યું. શ્રી તારાચંદ મોતીચંદ ચીનાઈ સૌરાષ્ટ્રથી આવી અહીં વસ્યા હતા. ઈ. સ. ૧૮૦૦ ના અરસામાં ખંભાતના ભાઈમિયાં વેપાર માટે મુંબઈ ગયા. એમના પૌત્ર બદરુદ્દીન તૈયબજી નામાંકિત છે. ૧૮૪૫ માં બૅબે સ્ટીમ નેવિગેશન કંપની સ્થપાઈ, તેના ઘણું ડિરેકટર ગુજરાતી હતા. સુરતના ભીમજી જીવણજીએ ૧૮૪૬ માં મુંબઈ જઈ હાડવૈદનાં દવાખાનાં શરૂ કર્યા. ૧૮૫૧ માં શેઠ કાવસજી નાનાભાઈ દાવરે મુંબઈમાં કાપડની પહેલી મિલ કાઢી. સુરતના શેઠ પ્રેમચંદ રાયચંદે શેરબજારમાં ભારે કમાણી કરી ૧૮૫૮ માં બેએ રેકલેમેશન કંપની સ્થાપી અને આગળ જતાં કલાબા–મુંબઈ વચ્ચેની ખાડી પૂરી. મુંબઈમાં કોમર્શિયલ મર્કન્ટાઈલ અને એશિયાટિક બેકે ઊભી કરી, અને મુંબઈ યુનિવર્સિટી માટે
