________________
૧૧ સુ' ]
સ્થાપત્ય અને શિલ્પ
( ૩૪૯
કાલનું છે. મ ંદિરને ભવ્ય અને અલ કૃત દરવાજો એની શાભામાં વધારો કરે છે (જુઓ આકૃતિ ૨૦ ).
-
૫૪
કડીમાં યુવતેશ્વર મહાદેવનું મંદિર, રાધાકૃષ્ણ મંદિર અને હાલની મામલતદારની કચેરી ત્રણેય ઇમારત આ ક્રાલતા ગાયકવાડી પ્રભાવ ધરાવે છે. યવતેશ્વર મંદિર દીવાન બાબાજીના પુત્રે બંધાવેલુ હતુ. એમાં દક્ષિણ ભારતનાં શિવાલયામાં જોવા મળે છે તેમ નાંદે-મંડપ રગમ ડપથી છૂટે! કરેલા છે.પ સિદ્ધપુરમાં સરસ્વતીને સામે કાંઠે આવેલા મઠ ઈંદેરનાં મહારાણી અલ્યાબાઈએ ઈ.સ. ૧૭૯૫ માં કરાવ્યા હતા. દીવાન બાબાજીએ ૧૯ મી સદીના પ્રારંભમાં અહીં સિન્દેશ્વર, ગાવિંદ મહાદેવ અને નીલકé મહાદેવ નામે ત્રણ મદિર કરાવેલાં. આમાં સિદ્ધેશ્વરનુ મંદિર નદીતટ પર આવેલું પ્રખ્યાત મંદિર છે. ઊંચા પ્રાકારની મધ્યમાં શિખરબંધ ભવ્ય મંદિર ઊભેલુ છે. પ્રાકારની નદી તરફની દીવાલ ઘણી મજબૂત બનાવવામાં આવી છે.૫૫
બહુચરાજી(જિ. મહેસાણા )માં માતાનું નવું દેવાલય દમાજીરાવ ગાયકવાડના નાના કુમાર માનાજીરાવે સવત ૧૮૩૯( ઈ. સ. ૧૯૮૩)માં બંધાવેલુ અને દેવાલયને ફરતા કેટ કરી નજીકમાં માનસાવર નામના કુંડ કરાવેલા. આ દેવાલય પથ્થરનુ જૂની બાંધણી પદ્ધતિનું ગર્ભગૃહ ગૂઢમંડપ અને સભામ`ડપથી યુક્ત છે. ગૂઢમંડપ કરતાં બહારના સભામંડપ મોટા કદને છે.પ૬
સૌરાષ્ટ્રમાં આ સમયે પ્રભાસ દ્વારકા અમરેલી એટ-શ ંખાદાર જૂનાગઢ સુપેડી જડેશ્વર વગેરે સ્થળોએ બંધાયેલાં મંદિર નેધપાત્ર છે.
પ્રભાસ પાટણમાં સે:મનાથનું મંદિર વાર્`વાર ભગ્ન થયું હોવાથી અને એનેા ઘણા ભાગ નાશ પામ્યા હાવાથી એને! જીર્ણોદ્ધાર નિરક લાગતાં મંદારનાં મહારાણી અહલ્યાબાઈએ વિ. સં. ૧૮૩૯( ઈ. સ. ૧૭૮૩ )માં એ ખ`ડેરથી થાડે દૂર નવું મંદિર બ ંધાવ્યું.પ૭ આ માટે સાંકડ્યેશ્વરના ભૂગભ મંદિરના ગર્ભગૃહને યથાવત્ રહેવા દઈ એના પર શિખરબંધી ભવ્ય શિવાલય કરાવ્યું. આઝાદી બાદ જૂના સેમનાથ મંદિરની જગ્યાએ બધાયેલા સેમનાથના નવા મંદિરના નિર્માણ પહેલાં લેાકેા આ મંદિરના શિવલિંગનાં જ સામનાથ તરીકે દર્શન કરતા. અહલ્યાબાઈનું મદિર સાદું અને નાનુ છતાં રચના પરત્વે ઉમદા છે. કમળની પાંખડીઓથી વીંટળાયેલ શિખર પથ્થરમાંથી કારેલા પુષ્પ જેવુ લાગે છે૫૮ (જુઓ આકૃતિ ૨૧). ઈ. સ. ૧૭૯૫ ના અરસામાં સે।મનાથના દેશાઈ ઉમિયાશ કરે પેશવાના આદેશ મેળવી રૂ..
