________________
૨૮૪ ]
[ 31.
તુલસીવિવાહના વરઘોડા નીકળ્યા એની ધમાલના લાભ લઈ કેટલાક મુસલમાનેએ રુવનાથપરાતા અમુક ભાગ લૂંટી લીધા હતા. ત્રીજુ હુલ્લડ ઈ. સ. ૧૭૯૫ માં થયું હતું. આદિત્યરામ લક્ષ્મીદત્ત નામે બ્રાહ્મણ માટી હિંગપોળમાં રહેતે હતા. એના ધરની નજીક મસ્જિદ હતી, એમાંના કાઈ ફકીર બ્રાહ્મણના ઘરમાં ચોરી કરવા પેઢી અને બ્રાહ્મણે એતે માર્યો. ફકીરે નવાબ નિઝામુદ્દીનને ફરિયાદ કરી એટલે નવાબે બ્રાહ્મણનું ઘર લૂંટી લેવાના હુકમ કર્યાં. એ ઉપરથી મુસલમાને એ ભેગા થઈ બ્રાહ્મણનું ધર, હિંગાળ અને બરાનપુરી ભાગળનું આખુ બજાર લૂંટી લીધું.૨૮
મરાઠા કાલ
'
નવાબી અંધેર અને મરાઠી ગનીમગીરીની તુલનાએ ક પતી સત્તાએ શાંતિ અને ઇન્સાફ આપ્યાં એ ખરું, પણ ક ંપનીની ન્યાયમુદ્ઘિ અંગ્રેજ કાડીના વેપાર અને સત્તા-વિસ્તારના હેતુને અનુકૂળ રહીને જ કામ કરતી અને એ નીતિ અભિન્ન-ભારતીય હતી. રિચાર્ડીસ નામે અંગ્રેજ લેખકે સુરતની અંગ્રેજ કોડીના દફ્તરના આધારે કાપડ-ઉદ્યોગ અને એના કારીગરાતે સંબંધ છે ત્યાંસુધી, ઈ. સ. ૧૭૯૬ થી ૧૮૧૧ સુધીતી કંપની સરકારની કારવાઈ ઉપર પ્રકાશ પાડયો છે. એ લખે છે : સુરતથી જે કાપડ ઇંગ્લૅન્ડ મેકલવામાં આવતુ તે મેળવવા માટે ભારે જુલમ કરવામાં આવતા. વણુકરાની ઇચ્છા ન હોય તેાપણુ એમને ક ંપનીનું કામ સેાંપાતું ને જોરજુલમથી એમની પાસે નક્કી કર્યા પ્રમાણે કાપડ લેવાતું. આ જુલમ અસહ્ય થતા ત્યારે વણુકરા કામ કરવાને બદલે દંડ ભરી દેવાનું વધારે પસંદ કરતા. આરબ ડચ અને પોર્ટુગીઝ વેપારીએ ઘણી વધારે કિ`મત આપતા, પણ એમને અ ંગ્રેજોનું જ કામ કરવુ પડતુ. કિ ંમત ઓછી આપવી, તમામ કાપડ લઈ લેવું તે ઇજારા જેવું જ રાખવુ એ ત્યાંના વેપારી રેસિડેન્ટને સ્પષ્ટ હુકમ હતા. આના લીધે એટલે બધા જુલમ થવા લાગ્યા કે ઘણા વણકરોએ વાટતા ધંધા જ છેડી દીધા, પણ કપતીને એ પોસાય નહિ એટલે ધંધા ચાલુ રાખવા વધુકરની લશ્કરમાં ભરતી કરવી નહિ એવા નિયમ કર્યાં. કોઈ પણ વણકરે અંગ્રેજ અમલદારની રજા વિના શહેર બહાર જવું નહિ એવા પણ હુકમ એક વખત તે કરવામાં આવેલો. નવાબ અને આજુબાજુના દેશી રાજાએ મારફત વણુકશ ઉપર દબાણ કરવામાં આવતું અને ક ંપની સિવાય બીજા કાઈને માલ ન અપાય એ માટે જાતજાતની તરકીમા થતી. અ ંગ્રેજોના હાથમાં સત્તા આવી ત્યારે એમણે સ્થાપેલી અદાલત દ્વારા પણ વણકરાને સક ંજામાં લેવાનું ચાલુ રાખવામાં આવ્યું હતુ. સુરતમાં અંગ્રેજ ક ંપનીએ વેપાર કર્યો ત્યાં સુધી
