________________
સામાજિક અને આર્થિક સ્થિતિ ( ૨૮૫ આ કુડો કારભાર ચાલુ રહ્યો હતો. ઈ. સ. ૧૮૦૦ માં કેટલીક ફરિયાદ થતાં વણકરોનું દુઃખ કંઈક હળવું થયું હશે એમ લાગે છે. ૨૯
| મુઘલે પછી મરાઠાઓએ અમદાવાદની ટંકશાળમાં સિક્કા પાડવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું. જને પાદશાહી સિક્કાઓમાં મરાઠાઓએ ડાંક ચિહ્નોનો ફેરફાર કર્યો હતો. એમના રૂપિયાને • સિક્કાઈ' કે “ શક્કાઈ' કહેતા. એમાંના કેટલાક સિક્કા ઉપર “ શ્રીરામ”ની છાપ પણ આવતી અને કેટલાંક વેપારી કુટુંબમાં ધનતેરસના દિવસે લક્ષ્મીપૂજન માટે આ પ્રકારના સિક્કાઓને હમણાં. સુધી ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આ સિકકાઓમાં રૂપિયા સૌરાષ્ટ્ર સુધી ચાલતા, કેમકે એ પ્રદેશ પણ મરાઠાઓના લશ્કરી આધિપત્યમાં હતા. ઈ. સ. ૧૮૧૭ માં મિ. ડનલોપે અમદાવાદનો કબજે લીધે ત્યારે ટંકશાળ બંધ હતી અને સિક્કાની અછતને લીધે વેપાર ઉપર પણ માઠી અસર થયેલી હતી. મિ. ડનલોપે મુંબઈગરા રૂા. ૯૭૨૯૨ ને રૂા. ૧૦૦ સિકકાઈના હિસાબે નવા સિકકા પડાવ્યા. એ સમયે “હાલી સિક્કા ” નામથી ઓળખાતા સિકકા અમદાવાદ શહેરમાં ચાલતા હતા તથા અમદાવાદની ટંકશાળમાં પડેલાં નવ જાતનાં ચલણ જિલ્લામાં ચાલતાં હતાં. એ દરેકની કિંમતમાં ફેર હતું તેથી વેપારમાં અનિશ્ચિતતા રહેતી અને હૂંડિયામણમાં સદો ચાલતો.૩૦
ઈ. સ. ૧૫૪ (સં. ૧૮૧૦ ) અને એ પછીનાં ખંભાતનાં ખતપત્રો ઉપરથી જણાય છે કે એ સમયે ખંભાતની ટંકશાળ ચાલુ હતી. એ દસ્તાવેજોમાં અમદાવાદ અને ખંભાતની ટંકશાળના રૂપિયા પડે તેવા દેવા' એવું લખાણ છે ૩૧ એ પરથી સ્પષ્ટ છે કે લેક ચાંદી લઈને ટંકશાળમાં સિકકા પડાવવા જતા. પડશે તેવા દેવાશે એ ગુજરાતી રૂઢિપ્રયોગનો મૂળ અર્થ પણ લેણદેણને લગતે છે. સ્થાવર મિલકતની ખરીદી સામે આપવાના રૂપિયા માટે “કેરા સારા શ્રી શ્રીકાર મહટા” એમ પણ લખાતું. વડોદરાની ગાયકવાડી ટંકશાળમાં રૂપિયા પડતા તે “બાબાશાહી” અથવા “શીઆશાહી' તરીકે ઓળખાતા પિલાજ ગાયકવાડને ખેડાને ઝીણે સિક્કો હતો તેને “ખેડિયો' રૂપિયે કહેતા. ખંભાતના એક શરાફના ઈ.સ. ૧૮૧૮(સં.૧૮૭૪)ના ચેપડામાં “બાબાશાહી', 'સિકકાઈ અને ખંભાતી એ ત્રણ પ્રકારના રૂપિયાનું ચલણ જણાવ્યું છે. સં. ૧૮૨૫, ૧૮૩૨ અને ૧૮૪૩ ના ખંભાતના દસ્તાવેજોમાં “પહેલા માસા ૧૧ ખંભાતની ટંકશાલના દે” એમ લખ્યું છે. વળી કેટલાક દસ્તાવેજોમાં “રૂપું તેલ માસા ૧૧” એમ પણ જણાવેલું છે. આથી ખંભાતની ટંકશાળમાં પડેલા રૂપિયાની આકતિ અને એમાં વપરાયેલી ચાંદીના વજનને ખ્યાલ આવે છે.૩૨
