________________
મું] રાજ્યતંત્ર
[] ૨૭૩ (અરેબિયા), બઝારૂકો ( ઈરાન-ભારત મિશ્ર), પરંતુ સિક્કા ઉપરનાં ચિહ્નો પરસ્ય પ્રકારનાં નથી. ૧૭૬૧થી લૅટિનને બદલે અંગ્રેજીમાં લખાણો થવા લાગ્યાં.
આ સિક્કાઓ ઉપર પાટુગીઝ રાજચિહ્ન તથા રાજાઓ સંતો કે ધર્મગુરુઓના “કૈસ' દર્શાવવામાં આવતા. ૧૭૪૧ થી જ્યોર્જને ક્રોસ તથા એના ચાર કાટખૂણામાં ઈસુના વર્ષના ચાર આંકડા આલેખાતા. ૧૭૬૫ માં વર્ષ ક્રેસમાં દર્શાવવાને બદલે કિનારીએ દર્શાવાતું. ૧૭૮૧ માં દીવમાંથી ડી. પેડ્રી ૩જા તથા મેરિયા ૧ લીના સંયુક્ત ઉત્તરાંગવાળા સિક્કા પડયા હતા. પાછળ ટંકશાળનું નામ “ડી.આઈ.ઓ.” એવી જોડણીથી અંગ્રેજીમાં લખાતું. બીજી બાજુના રાજ્યચિહ્નની શૈલી કલામય બની તથા તાજનું ચિહ્ન પણ બહુ નાજુક બન્યું. ૧૮૦૬ થી સંત ટોમસનો ‘ક્રોસ દર્શાવાતો. વર્ષ કિનારીએ લખાતું. આવા રૂપિયા, અરધા તથા પા રૂપિયા હતા.૩૭ અઢારમી સદીમાં તાંબાના “અતિયા', અરધા તથા ૫ “અતિયા” પણ હતા, જેના ઉપર ઈસુને કૈસ દર્શાવાતો.
દીવના રાફીનની કિંમત અરધા રૂપિયા જેટલી થતી અને ૨ રાફીન, કેરાફીન તથા અરધા રાફીનના સિક્કા હતા. એ અનુક્રમે ૧૮૦, ૯૦ તથા ૪૫ ગ્રેઈન વજનના હતા. રીઝ નામના સિક્કા ઉપર રાજાનું ઉત્તરાંગ દર્શાવાતું. પંદર, બાર, દશ, પાંચ અઠી રીઝના સિક્કા પડતા. ૧૭૫૮-૬૫ વચ્ચે સેનાને ૧૨ રાફીનનો સિક્કો પ્રચલિત હતો. તેના પેટાવિભાગો ૮, ૪ અને ૨ પેરાફીનના હતા.૩૮ એક સેનાના પારડે બરાબર ચાંદીના ૫ ટાંગા અને ૩૦૦ રીઝ થતા. કેન્ચ કંપનીના સિક્કા
ફ્રેન્ચ પણ વેપાર માટે આવ્યા હતા અને તેઓએ ૧૬૬૮ માં સુરતમાં કોઠી નાખી હતી. ૧૭૪૯ માં સુરતના નવાબે ફ્રેન્ચને સિક્કા પાડવા મંજૂરી આપી ત્યારે એમણે અહમદશાહના નામના રાજ્યારોહણના બીજા વર્ષના સિક્કા પાડ્યા હતા. ૧૭૯૩ થી ૧૮૧૬ વચ્ચેનાં કેટલાંક વર્ષોમાં પંડીચેરી અંગ્રેજોની હકૂમતમાં હતું ત્યારે ફે-ચાએ પેડીચેરીને બદલે સુરતથી શાહઆલમ ૨ જાના નામના સિક્કા પાડયા હતા, જે દેશી બનાવટના તથા ટંકશાળનાં કઈ ચિહ્ન વિનાના હતા.૩૯ બ્રિટિશ ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીના સિક્કા
શાહી મુઘલ સિક્કા ૧૮૦૦ સુધી ચલણમાં રહ્યા. એ જ વર્ષમાં એટલે કે હિજરી ૧૨૧૫ માં શાહી ચલણની સાથે સાથે મુંબઈની ટંકશાળમાં પાડેલી કંપનીની મહોરે તથા રૂપિયા ચલણમાં આવ્યા. મુંબઈમાં પાડેલા આ સિક્કાઓ ઉપર ઈ–૭–૧૮
