________________
૨૭૨ ]
સાડા કાલ
[31.
જાણીતી થઈ. ૨૯ જો કે મરાઠાકાલ પછીની જાવિભાજી તથા રણમલજીની કારીએ ઉપલબ્ધ છે, પણ એ પહેલાંની ઉપલબ્ધ થઈ નથી. અલબત્ત, એ સુલતાનનુ નામ, હિજરી વર્ષાં ૯૭૮ તથા નાગરી ‘શ્રીજામ’ લખાણ ધરાવતી હશે એમ અનુમાન થઈ શકે.
સ્થાનિક નવાબાના સિક્કા
ઉપર્યુક્ત દેશી રાજ્યો ઉપરાંત સુરત તથા ભરૂચના નવાષાના સિક્કા પ્રચલિત હતા.
સુરતના નવા ૬૭૪૯ માં ફ્રેન્ચોને સિક્કા પાડવાની મંજૂરી આપી હતી. એથી ૧૭૪૯ પહેલાં તથા પછી પણ નવાબના સિક્કા ચલણમાં હોવા જોઈએ. ૧૭૯૩ માં મુલાને સુરતને રૂપિયા સમગ્ર મુંબઈ ઇલાકામાં ચલણ તરીકે માન્ય થયા હતા.૩૧ સુરતના નવાબ સાથેના કરાર મુજબ બ્રિટિશ રૂપિયા તથા નવાબને રૂપિયા લેવડદેવડમાં સમાન ગણાતા. નવાબતી સત્તા ઈ.સ. ૧૮૦૦ માં નાખૂ થઈ ત્યાંસુધી આમ ચાલ્યુ. નવાખાના રૂપિયા ઉપર મુઘલ બાદશાહનું નામ, રાજ્યારેાહણ ક્રમદર્શક વ તથા તલવારનું ચિહ્ન હતું . વજન ૧૭૦ થી ૧૭૫ ગ્રેઇન હતું. ટંકશાળનું નામ ‘સુરત' પણ ફારસીમાં લખાતું. ૩૫૦ ગ્રેઇન વજનના બે રૂપિયાના સિક્કો પણ હતા.૩૨
ભરૂચના નવાષ્ઠાએ પણ શાહઆલમ ૨ જાના નામના રૂપિયા તથા અરધા પાડયા હતા, જેના ઉપર મુઘલાના સામાન્ય પ્રકારના સિક્કા જેવાં ફારસી લખાણ, ટંકશાળનું નામ ‘ભરૂચ' તથા ટંકશાળની નિશાની તરીકે પુષ્પ જેવી આકૃતિ પાડવામાં આવતી,૩૩
પોર્ટુગીઝ સિક્કા
ગુજરાતમાં પોર્ટુગલ વસાહતા દમણુ તથા દીવમાં હતી, શરૂઆતમાં તે સ્થળે ટંકશાળા હતી અને સૌરાષ્ટ્રમાં આ સિકકા ચલણમાં પણ હતા. ચલણાના વૈવિધ્યમાં ગુજરાત કરતાં સૌરાષ્ટ્ર મોખરે રહ્યું છે. મુલાની મહેારા તથા રૂપિયાના મુખ્ય ચલણ સાથે ગાયકવાડાની સત્તા જામતાં બાબાશાહી રૂપિયા ચલણ માંઆવ્યો. જામશાહી દીવાનશાહી અને રાણાશાહી કારીએ ઉપરાંત પોર્ટુગીઝ તથા સ્ સ્પૅનિશ રીઝ પણ ચલણમાં હતા. પોટુગીઝ રીઝની પ્રતિષ્ઠા ઊંચી હતી.૩૪
'
૧૬૮૫ માં સ્થપાયેલી દીવની ટંકશાળ છેક ૧૮૫૯ સુધી ચાલુ હતી. પ પાટુગીઝ સિકકાનાં નામ પૌરત્ય શબ્દો ઉપરથી પડથાં છે. · ઝેરાફીન ’ ( ઈરાની ‘અશરફી' ઉપરથા ), પારડે, ટાંગા, રૂપિયા( ભારત ), રખ
