________________
૨૫૬ ]
મશા કાલ
[x.
સાલેહના ઉલ્લેખા માજી તરીકે મળે છે.૨૪ ‘ મીરાતે એહમદી 'માં આપેલી આ અ ંગેની નોંધ વિચારવા જેવી છે : ‘ સુબાના ઢાજી અને કસબાના કાછ આજ્ઞાપુસ્તક પ્રમાણે સદરસુંદુરની મહેારથી નીમાય છે. હજુરી સ ંદ પ્રમાણે સુખાની સદર કચેરીથી સ૬ તેને મળે છે. શહેર માજી જાતી મનસબ ઉપરાંત વીસ સ્વારાની નીમણેાક તેનાતી ( તહેનાતી ) પેટામાં રાખે છે.......અને કસબાની કજાતનું રાડ રાજીંદુ અને આ કામ કરવાની શરત પેટાની જમીન તે જગ્યાની યેાગ્યતા પ્રમાણે દરેક ઠેકાણે કાઢી આપવામાં આવી છે.’૨૫ આમ મુઘલ સમયને આ અધિકારી આ સમયે પણ ચાલુ રહ્યો હતા.
હવાલદાર
ખતપત્રોમાં ચકલાના ચોતરાના કે પરાના હવાલદારના ઉલ્લેખ છે. કેટલેક સ્થળે એમનાં નામ પણ આપવામાં આવ્યાં છે.૨૬ આ હવાલદાર શહેરના તે તે વિભાગની રક્ષા માટેની સિપાઈઓની કે પાલિસાની નાની ટુકડીનેા નાયક હતા.
કાહાનુગા (કાનૂન્ગેા )
ખતપત્રામાં એને ‘ કાહાનુગા ’, ‘ કાનુગા ’ કે ‘ કહાનુગા ' કહ્યો છે.૨૭ એ જમીનને લગતા કાયદા અને રીતરિવાજ( કાનૂન )ના જાણકાર હતા. એ કાર્ય પદ્ધતિ, રીતરસમ અને જમીનના પાછ્યા તિહાસના ખજાના જેવા હતા.૨૮ સફતી (સુકૃતી)
કોઈ ખતપત્રામાં એના ઉલ્લેખ આવે છે.૨૯ ‘મીરાતે એહમદી ’માં એને પેશકાર કાજી ' કહ્યો છે.૩” મુફ્તી એ હકીતમાં કાઝી( કાજી )ને ન્યાયના મુકમામાં મદદ કરનાર અધિકારી હતા. એ ધારાશાસ્ત્રનાં પુસ્તકોના અભ્યાસી હતા અને ન્યાયના મુકદ્દમામાં કાઝીને દૃષ્ટાંતે કાઢી બતાવતા અને એ પ્રમાણે ન્યાય આપવા વિનંતી કરતા. મુઘલ પ્રાંતમાં કાઝીની સાથે એક મુફ્તી રહેતા. આમ એ કાઝીને કાનૂની સલાહકાર હતા.૩૧
અદાલતી દ્વારાગા
"
દારાગા એટલે ઉપરી નિરીક્ષક અધિકારી, ખતપત્રામાં એને ‘ અદાલતો ’
k
6
"
તથા ‘ દારાગે ’, અદાલતના દરોગા ' કે · અદાલત દાગે ' કહ્યો છે.૩૨ અદાલતના દારાગાને અદાલતમાં વ્યવસ્થા જાળવવાનું કાર્ય સોંપાયું જણાય છે. વાકાનવાસ (વાકિઅહનવીસ )
વાકાનવીસ એટલે બનાવને લખનાર અથવા તપાસનાર, નિયમિત અને
