________________
૫ મું ] પેશવાઈ સત્તાની પડતી
[ ૧૪૭ ગામેની ચચ પર હક્ક હતો; અમરેલીના સત્તાવાળાઓએ ધીમે ધીમે ત્યાં પગપેસારો કરી છેવટે એમણે નવ ગામ અને કેટલીક રોકડ રકમ પડાવી લીધાં. આ નવેમાંનાં બે ગામ જૂનાગઢના નવાબે ગંગાધર શાસ્ત્રી અને વિઠ્ઠલરાવ દેવાજીને વંશપરંપરા આપ્યાં હતાં એ ગામોને ગાયકવાડ સરકારે જે તે મહાલમાં ભેળવી દીધાં. વાળા કાઠીઓએ એમની ચલાળાની અને એમનાં તાબાનાં છ -ગામોની જાગીર નવાનગરના જામને ત્યાં ગીરો મૂકી હતી. ૧૮૧૨ માં જામે પિતાનું સ્વાતંત્ર્ય જાહેર કરવાનો પ્રયાસ કર્યો. પરિણામે ગાયકવાડ અને અંગ્રેજ લશ્કર એની સામે ગયાં, જેથી એને શરણે આવવાની ફરજ પડી. આવા સાનુકૂળ સમયે વિઠ્ઠલરાવે જામ પાસેથી ચલાળાને ગીરો હકક ગાયકવાડ માટે ખરીદી લીધો અને ચલાળાને ધારી મહાલમાં જોડી દેવામાં આવ્યું.
૧૮૦૪ માં ઓખામંડળના વાઘેર ચાંચિયાઓએ એક અંગ્રેજ દંપતીને લઈને દરિયાકાંઠે હંકારાતા જહાજને લૂંટી લીધું હતું. મુંબઈની અંગ્રેજ સત્તાએ
એમને શિક્ષા કરવા એક નૌકાકાફલે મોકલ્યો હતો, પણ એ કામગીરી કરવામાં નિષ્ફળ નીવડયો હતો, આથી ૧૮૦૭ માં મેજર વોકર માળિયા હતા ત્યારે તેને ઓખામંડળ જઈ વાઘેરે પાસે એમના કાર્ય બદલ વળતર વસૂલ લેવાને આદેશ અપાય. વોકર વિઠ્ઠલરાવ દેવાજીના લશ્કર સાથે દ્વારકા જઈ વાઘેર પર 1 લાખ અને ૧૦ હજાર રૂપિયા દંડ નાખ્યો અને અપકૃત્ય બદલ ધમકી -આપી વાઘેરેને શરણે આણ્યા.
૧૮૦૯ માં માળિયા અને ખાંડાધારના સરદારોએ તોફાન મચાવતાં અને કાઠીઓએ જુલમો વર્તાવતાં ખાસ પ્રકારની લશ્કરી કામગીરી કરવાનું જરૂરી બન્યું. મિયાણને જોરદાર બચાવ છતાં માળિયા કર્નલ વકરે કબજે કર્યું (જુલાઈ ૧૮૦૯), તેથી આ ખા પ્રદેશ પર વોકરની નામના ફેલાઈ ગઈ. ખાંડાધાર પણ શરણે થઈ ગયું. ત્યાંના સરદાર પાસેથી ભારે દંડ લેવામાં આવ્યો.
આમ વીકર સૌરાષ્ટ્રમાં નેધપાત્ર કામગીરી બજાવી વડેદરા પાછો ફર્યો (૧૮૦૯). એના સૌરાષ્ટ્રમાંથી ગયા બાદ ૧૮૨૦ સુધી સૌરાષ્ટ્રને વહીવટ ગાયકવાડના સૂબા વિઠલરાવ દેવાજીએ ભારે કુશળતાપૂર્વક ચલાવ્યો. એણે અમરેલીમાં મુખ્ય મથક રાખ્યું. એની મદદમાં અંગ્રેજ રેસિડેન્ટને એક મદદનીશ ત્યાં રાખવામાં આવ્યો. એ બંનેની કામગીરીમાં પેશવા-ગાયકવાડની ખંડણી ઉઘરાવવી, શાંતિસુલેહ જાળવી બંદોબસ્ત રાખવા, ગાદીવારસની સરકાર બાબતમાં નીવેડે લાવ, ઝગડતાં સ્થાનિક રજવાડાંઓ વચ્ચે દરમ્યાનગીરી
