________________
મહાત્માઓ થયા કે જેમણે પોતાના મન, વચન અને કાયા ઉપર સંપૂર્ણ વિજય પ્રાપ્ત કર્યો હતો તેથી તેઓ જિન કહેવાયા, આવા મહાત્માઓ બધાને જ પૂજનીય હતા તેથી અહત કહેવાયા અને આન્સરગ્રંથિઓ એટલે કે રાગ અને દ્વેષની ગાંઠોને સંપૂર્ણપણે નષ્ટ કરી લીધી હતી તેથી નિગ્રંથ કહેવાયા. આ ઉત્તમ મહાત્માઓએ પોતાના જીવન અને ઉપદેશ દ્વારા અનેક જીવોને તાર્યા તેથી તીર્થકર પણ કહેવાયા. તેમનું જીવન અને ઉપદેશ આત્મકલ્યાણનો ઉત્તમ માર્ગ ચીંધે છે.
જૈન પરંપરા અનુસાર પ્રત્યેક કાલચક્રમાં અવસર્પિણી અને ઉત્સર્પિણી કાળ હોય છે અને આ પ્રત્યેક કાળખંડમાં ૨૪-૨૪ તીર્થકર થાય છે. વર્તમાન ચોવીસીમાં પ્રથમ ઋષભદેવ અને અંતિમ વર્ધમાન મહાવીર સ્વામી તીર્થકર થયાં છે. વર્તમાનમાં ૨૪મા મહાવીર સ્વામીનું શાસન ચાલી રહ્યું છે. '
ચરમ તીર્થકર મહાવીરસ્વામીનો જન્મ વિ.સ. પૂર્વ ૫૪૨. (ઈ.સ.પૂર્વ ૫૯૮)માં ક્ષત્રિય કુંડગામમાં થયો હતો. પાવાપુરીમાં ૭૨ વર્ષની વયે વિ.સં. પૂર્વ ૪૭૦ (ઈ.સ. પૂર્વ પ૨૬)માં કાર્તિક વદ અમાવાસ્યાના દિવસે તેમનું નિર્વાણ થયું હતું. શ્રમણ ભગવાન મહાવીર અને બુદ્ધ બન્ને સમકાલીન હતાં. તે સમયે બ્રાહ્મણોએ લોભ, લાલચ, અજ્ઞાન અને અભિમાનને વશ થઈ સમાજની સ્થિતિ બગાડી નાંખી હતી. ક્રિયાકાંડો ઉભા કરી વર્ણભેદની પ્રચંડ દિવાલો ઊભી કરી હતી. તે સમયની પરિસ્થિતિ અત્યંત વિકટ હતી. આવા કર્મકાંડમાં આત્મકલ્યાણનો માર્ગ અવરુદ્ધ થઈ ગયો હતો. તેવા સમય ભગવાન મહાવીર સ્વામીનો જન્મ થયો હતો.
ભગવાન મહાવીરે યુવાવસ્થામાં જ સંસારનો ત્યાગ કરી કઠોર તપશ્ચર્યા, ઘોર ઉપસર્ગો એ પરિષહો સહન કરી આત્મકલ્યાણ સાધ્યું હતું. તેમનો આત્મકલ્યાણનો અનુપમ ઉપદેશ સાંભળી અનેક આત્માઓએ આત્મકલ્યાણ સાધ્યું હતું.
બુદ્ધ પણ જગતના ઉદ્ધાર માટે ઉપદેશ આપી રહ્યાં હતા. આ (જ્ઞાનધારા ૬-૭ ૩૮ જનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬-૭
