________________
જ્ઞાનાવરણીયકર્મના ક્ષય કે ક્ષયોપશમથી જીવને જે ક્ષાયિક કે ક્ષાયોપથમિક જ્ઞાનલબ્ધિ પ્રગટ થાય છે. તે લબ્ધિવાળો જીવ વસ્તુમાં રહેલા વિશેષ ધર્મને જાણવા રૂપ જે પ્રવૃત્તિ કરી રહ્યો છે તે પ્રવૃત્તિરૂપ જ્ઞાનને જ્ઞાનોપયોગ કહે છે. તે-૮ પ્રકારે છે. (1) મતિજ્ઞાનોપયોગ (2) શ્રુતજ્ઞાનોપયોગ (3) અવધિજ્ઞાનોપયોગ (4) મન:પર્યવજ્ઞાનોપયોગ (5) કેવલજ્ઞાનોપયોગ (6) મતિ-અજ્ઞાનોપયોગ (7) શ્રુત-અજ્ઞાનોપયોગ (8) વિર્ભાગજ્ઞાનોપયોગ.
(૨) વસ્તુમાં રહેલા સામાન્યધર્મને જણાવનારી આત્મિકશક્તિને દર્શન કહે છે. અને વસ્તુમાં રહેલા સામાન્યધર્મને જણાવનારી આત્મિકશક્તિના વ્યાપારને દર્શનોપયોગ કહે છે. અથવા દર્શનાવરણીયકર્મના ક્ષય કે ક્ષયોપશમથી જીવને જે ક્ષાયિક કે લાયોપથમિક દર્શનલબ્ધિ પ્રગટ થાય છે. તે લબ્ધિવાળો જીવ વસ્તુમાં રહેલા સામાન્યધર્મને જાણવા રૂપ જે પ્રવૃત્તિ કરી રહ્યો છે. તે પ્રવૃત્તિરૂપ દર્શનને દર્શનોપયોગ કહે છે. તે-૪ પ્રકારે છે. (1) ચક્ષુદર્શનોપયોગ (2) અચક્ષુદર્શનોપયોગ (3) અવધિદર્શનોપયોગ (4) કેવળદર્શનોપયોગ.... ઉપયોગ કુલ- ૮+૪=૧૨ પ્રકારે છે. (૫) યોગ -
વીયતરાયકર્મના ક્ષય કે ક્ષયોપશમથી જીવને જે ક્ષાયિક કે લાયોપથમિકભાવનું લબ્ધિવીર્ય પ્રાપ્ત થાય છે. તેમાંથી જેટલા અંશે મન-વચન-કાયા દ્વારા વીર્યનો વ્યાપાર થઈ રહ્યો છે તે પ્રવૃત્તિરૂપ વીર્યને યોગ કહે છે.
કોઇ પણ જીવ લબ્ધિવીર્યનો વ્યાપાર [આત્મિકશક્તિનો ઉપયોગ] મન-વચન અને કાયા દ્વારા જ કરી શકે છે. તેથી વીર્યના
હું ૧૪ છે
