________________
બ્રહ્મચર્યાશ્રમ શબ્દના ધ્વનિ કે તેની આંખે નહોતું જવાતું શહેરી જીવનનું અંગારચિત્ર. પણ તેના કાને અથડાતાં હતાં કુદરતનાં ભાવમય ગુંજન અને દૃષ્ટિગોચર થતા હતા મૃગલાંના નિર્દોષ વિને.
ઋષિપત્નીઓના પૂર્ણ વાત્સલ્યમય અને પવિત્ર વાતાવરણમાં બ્રહ્મચર્યનું પાલન સ્વાભાવિક રીતે જ સુરક્ષિત હતું. તે માતાઓની મંગળમય મૂર્તિ જોતાં જ માતૃભાવના વિશુદ્ધ સંસ્કાર જાગૃત થતા હતા. આવી સંસ્કૃતિમાં જે બાળકે પચીસપચીસ વર્ષો સુધી રહે તેની શક્તિ તથા એજન્મ કેવાં અપૂર્વ હોઈ શકે તે કલ્પના પણ ભવ્ય અને આહાદજનક છે.
આવી રીતે જીવનવિકાસની ભિન્નભિન્ન ઉપયોગી વિદ્યાઓ શીખવી, સર્વ કળાઓમાં નિપુણ બનાવી નિયત કાળ સમાપ્ત થતાં તે કિશોરને પુનઃ તેનાં માતપિતાને સુપ્રત કરવામાં આવતો. બ્રહ્મચર્યાશ્રમ પછીની બે શ્રેણી
બ્રહ્મચર્યાશ્રમને વટાવી ગયા પછી ગૃહસ્થાશ્રમમાં પ્રવેશ કરી “ પોપકાર, દયા, દાન, ઇત્યાદિ સદ્દગુણદ્વારા સમાજની સેવા બજાવવાની તથા સુંદર અને સુદઢ પ્રજા ઉત્પન્ન કરવાની વૃત્તિ જે યુવાનને થતી હતી તે ઉપકુવરણ બ્રહ્મચારી યુવાનને સુયોગ્ય પત્ની સહ ગૃહસ્થાશ્રમમાં પ્રવેશ કરાવાતે, અને એ પરિણીત યુગલને ગૃહસ્થાશ્રમમાં પ્રવેશતાં પહેલાં એ આશ્રમ સુંદર, સુખી અને સ્વર્ગીય બનાવવા માટે શિક્ષા પણ આપવામાં આવતી.
પરંતુ જે યુવાન આજીવન બ્રહ્મચર્ય પાલન કરવા સમર્થ હોય તે નિષ્ઠિક બ્રહ્મચારી રહી, ઉપદેશક કે ત્યાગી સંસ્થામાં ભળી, પ્રજાવર્ગમાં ધર્મજાગૃતિનું મહત્ત્વભયું કાર્ય કરતા હતા. '
આ ઉપરથી બ્રહ્મચર્યાશ્રમ પછી ગૃહસ્થાશ્રમની ભૂમિકા કેવા સંજોગોમાં અને કેવી રીતે શરૂ થતી હતી તે સ્પષ્ટ થાય છે. હવે આપણે પ્રસ્તુત વિષયનું નિદર્શન કરીએ.
