________________
ર૪.
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ
જ્ઞાતિસંગઠન કરવાં તેના કરતાં ઉપલી સમાજરચનાને માટે ધર્મ સંપ્રદાયોની દૃષ્ટિએ સંગઠન કરવાં એ વધુ અસરકારક થશે. કારણ કે જ્ઞાતિનાં મૂળ કરતાં ધર્મનું મૂળ ઊંડું હોય છે. તેથી જેટલું નુકસાન થવાનો સંભવ છે તેટલો જ લાભ થવાનો સંભવ છે. છતાં જ્ઞાતિઓ જ્ઞાતિઓની રીતે પણ સંગઠિત થતી હોય તે તે કાંઈ ખોટું નથી; માત્ર એ બધા પાછળ દષ્ટિ હેવી જોઈએ.
આ સંસ્થાઓ જે ધર્મને માનનારા મોટી સંખ્યામાં હશે ત્યાં જનસંખ્યા પ્રમાણે એક કે બે કરતાં વધુ થાય તો તેમાં વાંધો લેવા જેવું કશું નથી, કારણ કે તે બધી સંસ્થાઓનું ધ્યેય ગૃહસ્થને આદર્શ રીતે ગૃહસ્થજીવન ગાળવાનું અને તે મનુષ્યને સાચા મનુષ્યો બનાવવાનું એકસરખું કાયમ રહેશે. ધર્મની ભિન્નભિન્ન માન્યતાને લીધે કે જ્ઞાતિના ભિન્નભિન્ન સંસ્કારને લીધે પહેરવેશ, રહન સહન અને કેટલાક રિવાજે ભિન્નભિન્ન રહેશે ખરા, પરંતુ માનવજીવનને વિકસિત બનાવે અને નિતિક જીવનની બરાબર રક્ષા કરે તથા અન્ય સમાજને હાનિ ન પહોંચે તેવા નિયમો તો દરેક સમાજમાં એકસરખી રીતે અનિવાર્ય રહેવાનાં અને તે મુખ્ય નિયમોનું તો દરેક સમાજને એકસરખી રીતે પાલન કરવાનું રહેવાનું. આવી મુખ્ય બાબતમાં સમાનતા હેવાથી સમાજોની સંખ્યા બહુ હેવા છતાં તેઓ બધા રાષ્ટ્રધર્મ, માનવધર્મ, વગેરે મુખ્ય કાર્યો વખતે એકસરખી રીતે હાથોહાથ ભીડી એકસાંકળરૂપે રહી શકશે.
આ વસ્તુ આજના સમાજ માટે શીધ્રસાધ્ય અને સુશક્ય છે. એટલું વિચારી હવે આપણે જે બે સમાજનાં કાર્યોની રૂપરેખા દેરી છે, તેની રચનાત્મક દિશા વિચારીએ. લગ્ન વ્યવસ્થાનું સંરક્ષણ
સામાજિક સંસ્થાનું પહેલું કાર્ય લગ્ન વ્યવસ્થાના સંરક્ષણનું છે. હાલમાં લગ્નવ્યવસ્થાની જે અરાજકતા પ્રવર્તે છે તેનું દિગદર્શન
