________________
સમાજધમ
૨૨૩
અને તે શરીરને પુષ્ટ બનાવે તેવાં તત્ત્વ આપવાની વેળા આવી પહોંચી છે. તે સમાજના નવસ્ત્રષ્ટાઓ અને ક્રાતિના આદર્શવાદીઓએ આજે આવાં રચનાત્મક કાર્યમાં લાગી જવાનું છે. પૂરપાટ આવતી રેલથી બચવા જેમ મનુષ્ય શક્ય તેટલાં અને શક્ય તેવાં સાધન લઈને પિતાનો બચાવ કરી લે છે, તેવું જ શીધ્ર કાર્ય કરવાનો સમય આવી લાગ્યો છે. તે કંઈ અશક્ય કે અસંભવિત કાર્ય નથી, અને આજની, સમાજદશા જોઈ નિરાશા લાવવાનું પણ કંઈ કારણ નથી. સમાજમીમાંસા અને આજનું સમાજધરણ
- સમાજ શબ્દ જ પ્રગતિ અને સંગઠનને સૂચક છે. પ્રાચીન કાળમાં સમાજની સંખ્યા અલ્પ, અને એ અલ્પ સંખ્યામાં પણ સંગઠન બહુ વ્યવસ્થિત હતું. આજે સમાજે બહુ સંખ્યામાં વહેંચાઈ ગયા છે, અને તેઓની વચ્ચેવચ્ચે ભેદની મહાન દીવાલો ખડી થઈ ગઈ છે. એ ભેદ માત્ર સામાજિક ક્ષેત્રમાં જ નથી રહ્યો, બલકે કોઈ પણ પ્રશ્ન વિચારાય ત્યારે આ ભેદની દીવાલો મેખરે ને મોખરે આવે છે. ભારતવર્ષને તો આ પ્રશ્ન ઘડીએ ને ઘડીએ મૂંઝવે છે. આખા ભારતવર્ષની હિતદષ્ટિએ ચર્ચા થઈ રહી હોય ત્યાં પણ આ ભેદે તે પહેલા તે પહેલા ભારતની દુર્દશાનું આ એક બહારથી દુર્બળ દેખાતું છતાં પ્રબળ કારણ છે. આ બધા નામભદો એકીસાથે તૂટી જાય તે શક્ય નથી, અને જુદા જુદા વિભાગે રહે તેમાં ખાસ હાનિયે નથી. માત્ર તે વિભાગો વચ્ચેથી ભેદની દીવાલ ખસી જવી જોઈએ, અને તે નામરૂપે જુદા હોવા છતાં કાર્યરૂપે એક કે હવા જોઈએ.
આજે સમાજ બે વિભાગમાં વહેંચાઈ જાય છેઃ (૧) જ્ઞાતિરૂપે અને (૨) ધર્મરૂપે. વાણિયા, સુથાર, લુહાર વગેરે વગેરે સંજ્ઞાઓ જ્ઞાતિઓનું સૂચન કરે છે, અને જેન, વૈષ્ણવ, શિવ, મુસ્લિમ, પારસી, ક્રિશ્ચિયન વગેરે સંજ્ઞાઓ ધર્મસૂચક છે.
