________________
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ પાછળ ભૂખ ને ભૂખ જ રહી જતી. તેનું આકાશી વૃત્તિનું જીવન હવાને અંગે અતિવૃષ્ટિ, અનાવૃષ્ટિ, હિમ, તીડ, ગેરુ ઇત્યાદિ કુદરતી પ્રકોપથી તેને ઘણીવાર બહુ સહેવું પડે છે. જોકે એવા કુદરતી પ્રકોપ સતત હોતા નથી. ખરી રીતે તે તેને આવી પરિસ્થિતિમાં મૂકનાર રાજ્યસંસ્થાની અવ્યવસ્થા અને વેપારીની વ્યાજવૃત્તિ જ મોટે ભાગ વચ્ચે ભજવતી.
પ્રજા અને રાજાની વચ્ચે હિતદષ્ટિએ યોજાયેલા અમલદારને ત્રાસ પણ બિચારા ગરીબ ખેડૂતને ત્રાહિ ત્રાહિ પોકરાવતો. કશું ઉત્પન્ન ન થાય તે પણ મહેસૂલ ભરવાની અને ચૂસણનીતિના બેજા તળે ચગદાઈને છેવટ ખેતીનાં અનિવાર્ય સાધનને પણ જતાં કરવાની તેને ફરજ પડતી. પરિણામે કેક ખેડૂતો ઉત્તમ ખેતીની વૃત્તિને છોડી દઈ યંત્રવાદની ચક્કીમાં ઘસડાતાં આપણે મુંબઈ અને અમદાવાદ જેવા શહેરોમાં જોઈ રહ્યા હતા. તે વર્ગનું પવિત્ર અને સંયમી જીવન શહેરીઓના સંગથી વિલાસી બનવા માંડેલું. તેનામાં વિલાસ વચ્ચે જ જત, વ્યસને તે તેઓની પાછળ જ પડતાં.
જે તેઓ ખેતીમાંથી સારું ઉત્પન્ન કરી શક્યા હોત તે તેઓ કદી આવી સ્થિતિમાં મુકાત નહિ. લાંબે વખત ખેડૂતોની જે આવી જ દશા રહેત તો તેઓ ખરે જ કૃષિજીવનને પરિત્યાગ કરવાના હતા. ધારો કે તેમ જ થાત, તો ભાણામાં ભોજન લેવા છતાં ભૂખે મરનાર મૂના જેવી ભારતની પ્રજાની દશા થઈ જાત. પરંતુ હિંદના સદ્દભાગ્યે દાદાભાઈ નવરજીએ આઝાદીનું વૃક્ષ રેપ્યું અને મહાત્માજીએ એમાંથી ફળ નિપજાવ્યાં. આજે આઝાદી આવી. ખેડૂતોના અને ખેતીના દિવસો આવ્યા. પરંતુ શહેરની ચૂડથી તથા જૂની ઘરેડથી ખેડૂતોને બચાવી તેમનું નતિક પાયા ઉપર સાચું સંગઠન કરવાની હવે અનિવાર્યતા ઊભી થઈ છે અને તત્કાળ તે થવાની જરૂર છે. સુધાર
હજુ કૃષિસુધાર માટે પ્રયત્નની ખૂબ જરૂર છે. હવે સૌથી
