________________
સામાન્ય કર્તવ્ય
૧૬૩ પ્રથમ તે કૃષિજીવન ગુજારનાર પ્રજાને કેમ ખેતી કરવી તેનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન મળવું જોઈએ. પછી તે શાળાઓ દ્વારા મળે કે ઉપદેશદ્વારા મળે તેને કંઈ વાંધો નથી. પણ તે બધું વ્યવહારુ શિક્ષણ હેવું જોઈએ.
આજે સેંકડે ૫૦થી ૭૫ ટકા કૃષિકારે સારી જમીન તેમજ સાધનો હોવા છતાં ઈચ્છા પ્રમાણે ઉત્પન્ન કરી શકતાં નથી. તેમાં બહુધા કૃષિજ્ઞાનને અભાવ જ કારણભૂત હોય છે.
• એ ખાતરથી માંડીને અંતિમ પાક તૈયાર થતાં સુધીની દરેક ક્રિયાનું તેને વિવેકપુર સર જ્ઞાન હોવું જોઈએ. બીજે ઉપાય, કૃષિકારનાં જ સ્વતંત્ર મંડળ થવાં જોઈએ, કે જે કોઈ પણ કૃષિકારને આફતમાંથી ઉગારી લે. વર્ષ સારુંનબળું આવે તે પણ કોઈ પણ વ્યાપારી કે રાજ્યને આશ્રય લેવાની તેને આવશ્યકતા રહે નહિ.
- ત્રીજો ઉપાય કૃષિકારોને ઉત્સાહી અને ઉદ્યોગી બનાવવાનો છે. કણબી, પાટીદાર અને તેવી જાતે સિવાય બીજી જાતે કૃષિજીવન ગુજારે છે. પણ તેમને ઘણેખરે વર્ગ સતત ઉદ્યોગી હોય એવું દેખાતું નથી. વરસાદ થયા પછી માત્ર બિયાં વેરી આવવાં અને તેમાંથી પાક તૈયાર થાય તે લઈ આવે, એવું જ ઘણાખરા કૃષિકારેનું કૃષિજીવન હોય છે. તેમાં ભિન્નભિન્ન પ્રકારે કૃષિકાર્ય પ્રતિ અભિરુચિ જાગે તેમ કરવાની જરૂરિયાત છે. આ બાબત ઇતર જનતા અને સરકાર લક્ષમાં લે તો ઘણું કરી શકાય તેમ છે. દેશીરાજ્યના સીમાડાઓ ભૂંસાયાથી ખેડૂતોને સૌથી મહાન રાહત હવે મળશે.
છતાં બુદ્ધિશાળી લે છે અને પૂછપતિઓ જે કૃષિજીવનને મહત્વનું અંગ માનતા હોય, તો તે પ્રશ્નને તેઓએ વધુ સહકાર દર્શાવીને કૃષિજીવનને પ્રતિષ્ઠા અને સાધનથી રસતરબોળ કરવું જોઈએ.
કૃષિકારોએ સ્વયં પણ પોતાનું જીવન ઉદ્યોગી અને સંસ્કારી
કણબી, અને ઉપાય શિક લેવાની છે અને તે પણ આ વિકાસ
